Foydali qazilma boylik konlarini ochiq usulda qazishda tog‘ jinslari siljishi

12-rasm. GPS va receiver. Global pozitsiyalash tizimi: fazoviy koordinatalarni aniqlash uchun eng kamida 4 ta sun’iy yoldoshdan foydalaniladi.

GPSdan foydalanishdan maqsad yerdan foydalanish obyektlari uchun strategik va iqtisodiy masalalarni yechish maqsadida butun dunyo navigatsion tizimini yaratish hisoblanadi.

Mavjud tadqiqot usullari ichida lazerli skanerlash o‘zining yuqori aniqligi, avtomatizatsiyalanganligi va yuqori samaradorligi, axborotning to‘liqligi bilan ajralib turadi (12-rasm).

12-rasm. Uch o’lchamli lazerli skanerlash.

Hozirgi kunda dunyoning ilg‘or davlatlarida geodezik-marksheyderlik o’lchashlarning avtomatlashtirilgan tizimini ishlab chiqilmoqda va tatbiq etilmoqda. Qoida tariqasida bunday tizimlar oliy geodeziya, astronomiya, marksheyderiya, presezion o’lchash texnikasi, matematika, dasturlash va koinotni o'zlashtirish sohalaridagi ilmiy texnik rivojlanish natijalari asosida barpo qilinadi.

Shunday qilib, lazerli skanerlash usullari fotogrammetriyaning ta’limi aspektlarida evolutsiya yasab, odatiy stereoskopik kuzatishda olinadigan 2 o’lchamli tasvir o ‘rniga yuzaning 3D modeli hosil qilinadi, shunday qilib kon ishlarini marksheyderlik tamimoti to’liq avtomatizatsiya tizimiga olishga yaqinlashmoqda.
Hozirgi vaqtda prinsipial yangi texnik vositalar-kosmik (sun’iy yoldosh) navigatsion va geodezik tizimlar, shuningdek inersial navigatsion va geodezik komplekslar barpo qilingan bo’lib, ular geodezik-marksheyderlik ta’minotda yuzaga keladigan barcha ilmiy va amaliy masalalarni yechishda avtonom tizim hisoblanadi.
Marksheyderlik, geodezik va kartografik ishlarni bajarishda mobil texnologiyaga uch o’lchamli lazerli skanerlashni kiritish mumkin, u qaytarish moslamasiz ishlaydigan dalnomerlar prinsipini rivojlanishi hisoblanib, bortida GPS va inersial tizimdan fovdalanishni talab qiladi.
Geodezik-marksheyderlik amaliyotida yechiladigan amaliy masalalar sohasi, ta’limni zichlovchi tayanch tarmoqlari va maxsus geodezik tarmoqlar punktlarini koordinatalarini yuqori aniqlikda aniqlash, kon-geologik va geofizik masalalarni yechishga imkon beradigan sun’iy yo’ldoshlar yuqori qiziqish uyg‘otadi.
Bunday masalalarni barpo qilingan “NAVSTAR” (AQSH) va “Glonass” (RF)global sun’iy yoldoshli navigatsion tizimlar (SNT) yordamida yechiladi.