Fotoenergetikada nanostrukturali yarimo‘tkazgich materiallar II xalqaro ilmiy anjumani

Fotoenergetikada nanostrukturali yarimo‘tkazgich materiallar

II xalqaro ilmiy anjumani 
 
19-20 noyabr 2021 yil 
63 
tobora shartli tus olmoqda. Hozirda atmosferadagi kislorod zahiralarining 
kamayishi bizni o’ylantirmoqda, kelajakda esa quyosh energiyasi resurslarining 
kamayishi masalasi ham bizni oldimizda paydo bo’lshi mumkin.
 
Yuqorida etilganlardan kelib chiqqan holda, yaqin o’nlab yillar ichida turli-
tuman tabiiy resurslarga ehtiyoj oshishi kutilmoqda. Resurslar zahirasiga 
asoslangan holda ularni ikki guruhga ajratish mumkin: qayta tiklanmaydigan va 
qayta tiklanuvchan resurslar. Birinchi guruhdagi resurslar deyarli qayta 
tiklanmaydi, ular ishlatilish darajasiga bohliq holda kamayib boradi. Bunday 
resurslarga mineral resurslar, yer resurslari kiradi. Qayta tiklanuvchan resurslar 
o’zidan o’zi hosil bo’lish (biologik), yoki Yerga uzluksiz ravishda keluvchi 
(Quyosh energisi), uzluksiz tabiiy aylanishda bo’lib, qayta-qayta ishlatilishi 
mumkin (suv).qayta tiklanuvchan resurslar ham, qayta tiklanmas resurslar ham 
cheksiz emas, biroq qayta tiklanuvchan resurslarning tiklanuvchan qismi doimo 
ishlatilishi mumkin. Hozirgi kunda xom-ashyo resurslarini qazib olish bilan 
bog’liq bo’lgan bir qator: iqtisodiy va texnik muammolar paydo bo’lmoqda. Yana 
qancha resurslar qolganligi esa eng dolzarb muammodir.
Qayta tiklanuvchan resurslar o’ziga xos o’ringa ega. Ular qayta 
tiklanishining butun mexanizmi geotizimlarning quyosh energiyasini yutib, o’z 
funksiyalarini namoyon etishiga asoslangan. Qayta tiklanuvchan resurslariga 
“kelajak resurslari” deb qarash lozim. Shuni e’tiborga olish kerakki, odamning 
biologik hayot aylanishiga aralashishi biologik resurslarning tabiiy qayta tiklanish 
jarayoniga katta zarar keltiradi.
Erkin kislorod o’simliklarning fotosintez jarayonida qayta tiklanadi; tabiiy 
sharoitlarda kislorod muvozanati uning nafas olishga sarflanishi, chirish, 
karbonatlarning shakllanish jarayonlari bilan bilan saqlanadi. Hozirda bashariyat 
atmosferadan keladigan kislorod muvozanatining 10% ishlatadi. Aniqligi yuqori 
bo’lgan asbob-uskunalar ham atmosferadagi kislorodning kamayishini aniqlay 
olishmayapti. Biroq, sanoa-energetika ehtiyojlari uchun kislorod iste’moli har yili 
5% ga o’sishi uning atmosferadagi tarkibini 2/3 marotaba kamayishiga olib keladi, 
ya’ni kislorod 180yildan so’ng inson hayoti uchun tanqis bo’lib qoladi, yiliga 10% 
o’sganda esa 100 yildan so’ng tanqis bo’ladi. 
Milliardlab yil davomida Quyosh har soniyada ulkan energiyani tarqatadi. 
Yer yuzasiga kelib tushgan quyosh energisining 1/3 qismi yerdan qaytib ketadi va 
sayyoralar aro oraliqda sochiladi. Quyosh energiyasining qolgan qismi yer 
atmosferasini, okeanlar va quruqliklarni qizdirishga sarf bo’ladi.[4] 
Hozirgi kunda xalq xo’jaligida quyosh energiyasi – geliotexnik qurilmalar 
(quyosh issiqxonalari, suv isitish qurilmalari, quritish moslamalari, suvni 
chuchuklashtiruvchi qurilmalar) ko’p ishlatilmoqda. Ko’zgular fokusiga yig’ilgan 
quyosh nurlari metallarni ham erita oladi. Quyosh elektr stansiyalarini yaratish, 
uylarni quyosh energiyasi bilan isitish bo’yicha ishlar olib borilmoqda. Quyosh 
energiyasini bevosita elektr energiyaga aylantirib beruvchi yarimo’tkazgichli 
quyosh batareyalari bu sohada o’z amaliy qo’llanilishini topdi. Quyoshdaga 

---