Fotoenergetikada nanostrukturali yarimo‘tkazgich materiallar II xalqaro ilmiy anjumani

Fotoenergetikada nanostrukturali yarimo‘tkazgich materiallar

II xalqaro ilmiy anjumani 
 
19-20 noyabr 2021 yil 
486 
Беруний “Қонуни Масъудий” асарини Х бобида, Қуёш ва планеталар 
ҳаракатига оид чуқур фикр юритиб, гелиоцентрик тизимнинг математик 
моделини назарда тутган ҳолда, “Ҳаракатлар йиғиндиси” иккита векторнинг 
векториал йиғиндисидан иборат эканлигини қайд қилади. Берунийнинг бу 
илмий қарашидан физиканинг механика бўлимида харакатларни вектор 
катталик эканлиги ва уларни қўшишни тушунтиришда фойдаланиш мумкин. 
Жисмлар ҳажмини аниқ ўлчаш учун Беруний махсус асбоб ясади. Унинг 
бу асбоби ўша даврдагина эмас, балки ҳозирги кунда ҳам диққатга сазовар 
бўлиб, у ана шу асбоб идишни суюқлик билан тўлдириб, унга тенг 
оғирликдаги жисмларни навбатма-навбат тушириш орқали жисмлар 
томонидан сиқиб чиқарилган сувга нисбатан ҳажмини аниқлайди. Беруний 9 
та металл, 18 хил суюқлик, 27 та минерал ва бошқа жисмларнинг 
солиштирма оғирликларини ўлчайди.
Берунийнинг сувдан енгил бўлган мум, шам ва ёғоч каби 5дан ортиқ 
қаттиқ жисмларнинг солиштирма оғирлигини аниқлаши ҳам диққатга 
сазовардир [4]. 
Бундан ташқари Беруний суюқликларнинг солиштирма оғирликларини 
ўлчайдиган пикнометрга ўхшаш махсус идиш-асбоб ёрдамида 18 та суюқ 
жисмнинг ҳам солиштирма оғирлигини аниқлаган бўлиб, булар ҳақида 
ўқувчиларга дарс жараёнида маълумот бериш мақсадида мувофиқ бўлади.
Беруний ва Ибн Синонинг физикага оид ишларини фан тўгарагида ва 
факультатив машғулотларда ўргатишдан асосий мақсад, ўқувчиларда физика 
фанига қизиқиш уйғотиш, уларнинг билимларини чуқурлаштириб ва 
ривожлантириб боришдир. Ўқувчиларни физика фанининг ривожланиш 
тарихи билан таништириш, уларни физика фанини чуқур ва пухта 
эгаллашларига, мустақил фикрлаш ва ижодий изланишларига ҳаётий муҳим 
физик масалаларни илмий асосда ҳал қилишларига, масалалар ечиш 
иқтидорларини ошириб боришларига, ватанимиз тарихини чуқурроқ 
ўрганишларига, она ватанимизга бўлган чексиз мухаббат ва садоқат 
туйғуларининг шаклланишига, шунингдек келажакда яхши мутахассис 
бўлишларида муҳим омил бўлиб хизмат қилади.
Физика фанини ўқитишда ҳозирда мавжуд фан даструлари ва ўқув 
режаларини ўрганишлар асосида Беруний ва Ибн Синонинг физикага оид 
ишларини ўрта умумтаълим мактабларининг 8-синфларидаги фан 
тўгарагидаги машғулотларда ўргатиш мақсадга мувофиқ бўлади. Чунки буюк 
алломаларнинг физикага оид ишларини бир қисми 8-синфда 
ўқитиладиган фан дастуридаги мавзуларнинг кўп қисмини ўз ичига олади. 
Битирувчи синфлар ҳамда академик лицейларда ташкил этилган фан 
тўгаракларида Беруний ва Ибн Синонинг физикага оид илмий ишларидан 
фойдаланиш ўқувчиларнинг физика дарсларида олган билимларини янада 
кенгайиши ва чуқурланишига ёрдам беради. 

---