Fonetikaning tadqiqot maqsadi va usuliga ko‘ra turlari Reja

fonemika nomlari bilan ham ataladi.

Supersegmental fonologiyaning predmeti esa sillabema, aktsentema va intonemadir,

shunga ko‘ra u prosodika deb ham yuritiladi.

Fonologiyaning xulosalari fonetikaning fizik-akustik, anatomik-fiziologik va pertseptiv

aspektlarida to‘plangan tajriba va ma`lumotlarga asoslanadi. Bu hol ham fonologiya bilan

akustik fonetika, artikulyatsion fonetika va pertseptiv fonetika o‘rtasida uzviy aloqa borligidan

dalolat beradi.

Fonetik birliklarning lingvistik-funktsional jihat-larini O‘rganish, asosan, XIX asrning

ikkinchi yarmidan boshlangan. 1870-yillarda mashhur rus va polyak tilshunosi I.A. Boduen de

Kurtene (u 1845-1929-yillarda yashagan) o‘zining «O drevnepolskom yazike do XIV stoletiya»

(«XIV asrgacha bo‘lgan qadimgi polyak tili haqida») nomli magistrlik dissertatsiyasida fonema

haqida gapirib, uni etimologik-morfologik hodisa deb ta`riflaydi. Shuni ham aytish kerakki, I A

Boduen de Kurtene o‘zining fonemaga etimologik- morfologik birlik sifatidagi qarashini

keyinroq qisman o‘zgartiradi. Uning «Nekotorie otdeli sravnitel`noy grammatiki slavyanskix

yazikov» («Slavyan tillari qiyosiy grammatikasining ayrim bo‘limlari» (1881-y.) asarida fonema,

bir tomondan, «so‘zning fonetik bo‘linmas qismi» deb qaralsa, ikkinchi tomondan, u

«morfemaning harakatchan komponenti, ma`lum morfologik kategoriya belgisi» deb baholanadi.

Shunday qilib, I. A. Boduen de Kurtene fonemaning antropofonik (akustik-artikulyatsion) va

morfemik aspektlari borligini tan oladi. Keyinchalik (1917-yilda) u fonemaga psixologik nuqtai

nazardan yondashib, uni tovushning «inson psixikasidagi doimiy tasavvuri» deb ta`riflaydi.

I.A. Boduen de Kurtenening fonema haqidagi qarashlari uning shogirdlari N.V.

Krushevskiy, L.V. Shcherba hamda boshqa tilshunoslar tomonidan rivojlantiriladi.

O‘zbek tilshunosligida fonologiyaga asosan, so‘nggi 15-20 yil ichida e`tibor kuchaydi:

«O‘zbek tili fonologiyasi va morfonologiyasi» (Nurmonov A.N., 1990.), «O‘zbek tili

fonologiyasi va morfonologiyasi» (Abduazizov A., 1992.), «Umumiy tilshunoslik» (Baskakov

N.A., Sodiqov A.S., Abduazizov A., 1979.), «O‘zbek tilida lisoniy birliklarning invariant-variant

munosabati(fonologik sath)», nomzodlik dis. avtoreferati (Nabieva Dilora Abduhamidovna,

1998.), «O‘zbek tilida paradigma a`zolari o‘rtasidagi zidlanishlarning mo‘`tadillashuvi

(fonologik sath), nomzodlik dis. avtoreferati (Nurmonova Dilfuza Abduhamidovna, 1998.) kabi

ishlar fikrimizning isbotidir.