Fonetika va fonologiya haqida tushuncha Tovush va fonema. Nutqning fonetik bo'linishi Nutq a’zolari va ularning vazifalari

Qo‘sh unli va undoshlarning qo‘llanishi. O‘zbek tilida so‘z tarkibida tovushlarning qo‘shaloq qo‘llanishi asosan o‘zlashma so‘zlar ta’sirida paydo bo‘lgan hodisadir. Chunki o‘zbek tilidagi so‘zlar tarkibida tovushlar aksariyat hollarda unli+undosh yoki aksincha undosh+unli tarzida joylashadi. Xususan, o‘zbek adabiy tilida bir xil unlilarning yonma-yon kelishi, asosan, so‘z o‘zlashtirish orqali vujudga kelgan bo‘lib, so‘zning quyidagi o‘rinlarida uchratish mumkin:
1.So‘z o‘rtasida: manfaat, badiiy, murojaat, taajjub; 2. So‘z oxirida: mudofaa, matbaa, mutolaa.
Har xil unlilarning yonma-yon kelishi ham tilimizdagi o‘zlashma so‘zlarga xos bo‘lib, so‘zning barcha o‘rinlarida uchraydi: oila, aorta, qoida, jamoat, jamoa, qanoat kabi.
Adabiy tilda har xil va bir xil unlilarning yonma-yon ishlatilishiga nisbatan undoshlarning ana shunday qo‘llanishi kengroq tarqalgan. Masalan, bir xil undoshlarning yonma-yon kelishi o‘z va o‘zlashma so‘zlarda so‘z o‘rtasida kuzatiladi: sakkiz, ikki, ellik, chappa, to‘qqiz, o‘ttiz, sodda, mudarris, Muzaffar, Izzat, gijja, hamma kabilar. So‘z oxirida esa bu hodisa faqat o‘zlashma so‘zlarda uchraydi: progress, kilovatt, gramm, matall kabi.
Har xil undoshlarning yonma-yon kelishi: stol, spravka, shtrix, traktor kabi o‘zlashmalarda so‘z boshida; qavart, yugurt, muzey, do‘st, qand, past, baland, baxt kabi o‘z va o‘zlashma so‘zlarda esa so‘z oxirida uchraydi.


Adabiyotlari

1. 
   Karimov. Barkomol avlod - O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. Toshkent, 1997-yil.
   
2. 
   I.A. Karimov. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. T. Ma’naviyat, 2008
   
3. 
   M.Hamroyev, D.Muhamedova, D.Shodmonqulova, X.G‘ulomova, Sh.Yo‘ldosheva. Ona tili. Toshkent, 2007-yil. -300 bet.
   
4. 
   R.Ikromova, D.Muhamedova, M.Hamrayev. Ona tilidan mashqlar to’plami. TDPU, Toshkent, 2009-yil. -240 bet.
   
5. 
   Jumaboyev M. O‘zbek bolalar adabiyoti. –T.: O‘qituvchi, 2002, -290 bet.
   
6. 
   Jumaboyev M Bolalar adabiyoti. –T.: O‘qituvchi, 2011, 260 bet.
   
7. 
   H.Jamolxonov. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. 2005, “Talqin” nashriyoti
   
8. 
   Sh.Rahmatullayev. Hozirgi adabiy o‘zbek tili. 2006,“Universitet” nashriyoti.
   
9. 
   R.Yunusov. O‘zbek tilidan praktikum. 1-qism, 2006, TDPU.
   
10. 
    Tursunov, J. Muxtorov. Sh.Rahmatullayev. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. «O‘zbekiston», Toshkent. 1992-yil.
    

Elektron ta’lim resurslari
1. www.tdpu.uz
2. www.pedagog.uz
3. www.ziyonet.uz
4. www.edu.uz
5. tdpu-intrnet.ped