Фойдали қазилма конларини излаш ва қидириш” кафедраси 5А140813 “Геокимё, минералогия ва петрология” мутахассислиги 1-босқич магистратура талабаси

Фойдали Қазилмалар

(Алферов ва бошқ. 1967, Карпова 1960, Ҳамрабоев ва бошқ. 1958) ва олтин-вольфрам-қалай-сурмяно-симоб, бу латерал ривожланишдаги ҳарактер билан тавсифланади. Натижада зонада бир қатор маъдан конларини ва маъдан конларини буталарини ажратиб туради.
Генетик жиҳатдан турли хил руда объектлари ва минерализациянинг намоён бўлиши эндоген бўлиб, бир нечта генетик турларга бўлинади:
- никель, титан, мис, кобальт ва бошқалар Гипербазит ва Шайдараз ва Таушан интрузивларининг габброидларида. Бу, одатда, амалий аҳамиятга эга бўлмаган кичик намойишлар;
- габбро-диорит шаклланишининг Ультра-бурчакли интрузиялари билан боғлиқ бўлган контакт-метасоматик тузилмалар. Улар билан боғлиқ равишда ҳудудда Тасказган йирик никель-графит кони аниқланди. Белтау интрузивида ва Шайдараз ва Таушан габброид массивларида графит, никель ва миснинг бир қатор намоёнлари;
-гранитоидлар ва сиенит-граносиенит билан боғлиқ кечкўмир-эртаПермнинг ёши туфайли наслларни пегматизация қилиш, греизенизация қилиш ва фелдспатизация қилиш. Уран-торий Нодир ва ноёб ер элементлари (ниобия, тантал, литий, цезий ва бошқалар) минерализациясининг намоён бўлишига олиб келади. Саноат кластерларини ҳосил қилмаган;
-олтиннинг гидротермал кўринишлари ва унинг сунъий йўлдош элементлари (антимон, марсеник, мис, вольфрам ва бошқалар) асосан ўрта-кеч карбоксилик ёшдаги терриген конларини ривожлантириш соҳасида, камдан-кам ҳолларда бошқаларда-Казакасу свитасининг жинсларида ва Актостин ва эрта-Перм давридаги Тозбулак массивларининг гранитоидларида, карбонат прекаменноугал қатламларининг ривожланиш майдонларида симобнинг гидротермал кўринишлари.
Нодир ва ноёб Ер элементлари. Кулжуқтау тоғлари нодирлиги ва ноёблиги билан ажралиб туради, лантан, иттрия, тория, тантал, ниобия, литий, окандиа, дезия, рубидия контсентрациясининг ортиши билан ажралиб туради, улар иккита руда шаклланиши билан ифодаланади: нодир метал-ноёб Ер элементлари (Кошшашак, Жанубий Кошшашак, Шимолий Тозбулак, Актостлар) ва кремнили-нодир метал (рудопроявления Крайне).
Қўшшашоқ, Жанубий Кошшашоқ ва Шимолий-Тозбулоқ конлари Тозбулоқ интрузивининг албитланган гранитларининг ёриқ зоналарига чекланган. Актостанинг рудопроявления албит-лепидолит таркибининг пегматит томирлари билан ифодаланади, Шайдараз массивининг габброидларини, бўялган оҳактошларни ва қадимги пегматитларни ажратади. Литий оксиди миқдори 0,1 дан 1,95 % гача, рубидия 0,12% га, цезий оксиди 0,09% га, тантал пентоксиди 0,003%, ниобия 0,014% га тенг.
Кулжуктау тоғларининг ҳудуди кенг тарқалган Нодир метал (ниобия, тантал, берилюм литий, цезий) ва ноёб Ер элементи - церийа ва иттрия гуруҳлари билан ажралиб туради. Уларнинг генетик тури турли хил бўлиб, пегматитлар, албитизенлар ва греизенланган жинслар, шунга ўхшаш шакллар билан карбонатитлар билан ифодаланади.
Метасоматик равишда ўзгартирилган (албитланган) метапесчаникларда ва карбонат-албит метасоматоз оҳактошларида гранитларнинг экзоконтасида. Гранит билан алоқа қилишдан узилиш биринчи ўн метр- метрдан ошмайди. Радиоактивлик бир нуқтага эга ва 100-200 мкР/с дан ошмайди.
Маълумотлар минералогик таҳлил ва РСА асосан торий табиати аномалиялар кўрсатади ва улар кичик миқдорда уран ўз ичига олган, (Тҳ Си О4)Н2О) орангит борлиги билан боғлиқ ва метасоматик ўзгартирилган жинсларнинг интерзернал фазода яқин мазмун ва гранüлер массалари билан жинсларнинг индивидуал киритмалари шаклида учрайди. Ураннинг бир қисми уран ўз ичига олган Зиркон, лейкоксен ва апатит, тория эса монасит билан боғлиқ. Бу, шунингдек, бундай турмалин, гетит, гематит, биотит, темирлашган хлорит, сув ҳосил қилувчи минераллар билан бирлашганда гидрооксид сифатида темир ўз ичига олган минераллар ҳукмрон электромагнит фракциялари бир қисми сифатида оғир ва электромагнит фракциялари спектрал таҳлил билан тасдиқланади. Тадқиқот қилинган фракцияларда юқори миқдорда ториядан ташқари, Mn , Tl, Zr, Hf, Nb, Cu, Pb, Sb, Ag, Bi, As , Zn, Co , Sm, Be, Ce, La , Y, Yb белгиланади. Цирконли- ZR, Hf, Nb, Sn, монасит - Ce, La, Y ва бошқалар - темир оксидланган пирит ва гидрооксиллар конларда Si, RH, Ag, Sb, Bi, As, Zn, Co, жамланган.Барча ўрганилган намуналар метасоматик тарзда ўзгартирилган жинсларнинг торий ихтисослашуви билан тавсифланади.
Олтин. Ҳозирги вақтда Кулжуктаудаги олтиннинг аксарият намоёнлари эндоген бўлиб, олтин-кварц малосулфид ҳосил бўлишига ишора қилади. Ушбу конларга Таушан ва Янгиказган, Марказий рудопроявления, Қирчирта, Актосой, Перевал, Адилсай, Жўрақудуқ, Шайдараз, Тазказган, Дарваза ва бошқалар киради. Уларнинг аксарияти карбонат-кремнийли таркибли, икки - рудапления Киркчирта ва Марказий қисмдаги гранотоид ва Дарваз қумтошлари ва казакасай свитаси сланецтлари билан алоқадор, унинг пастки қисмида таушан свитасининг (С₂ts) қум-сланец жойлашган. Казакасу тўпламининг қумтошлари ва Сланецларида гранитоидларда ва битта Дарвазада Локализе қилинган. Олтин якка ҳолда, кварц ва сулфидларда келади. Асосий геокимёвий элементлар-олтин йўлдошлари: мишяк, сурма, вольфрам, камроқ висмут. Олтин-кумуш-полиметал-кварц шаклланиши (Шимолий Таушан ва Номсиз рудопроявления) учун алоҳида кичик рудопроявления ҳисобланади.
Ҳозирги вақтда энг кўп ўрганилаётган Таушан ва Янгиқазган конлари бўлиб, у ерда дастлабки қидирув ишлари олиб борилди ва уларни уюмларда танлаб эритмага ўтказиш усули билан фойдаланишга тайёрланди. Олтин-кварц-малосулфид шаклланишининг бошқа объектлари каби бу конлар, одатда, таушан тўпламининг терриген қалинлиги орасида жойлашган, экзоген ва эндоконтак гранитоид интрузивларда жойлашган минерализацияланган эзилган зоналар, оквартсования, серситизация, албитизация, хлоризация. Бу объектларнинг барчаси бир неча т дан 20-36 тгача бўлган симобнинг кичик захиралари билан боғлиқ ҳолда саноат аҳамиятига эга эмас.
Тозбулоқ майдонида гранитларда, майдоннинг ғарбий қисмида 0,29 ва 0,315 г/т бўлган олтиннинг фақат иккита аномалияси аниқланди. Улардан бири субширот зонасида, оҳактошларда диабаз порфиритлари билан алоқа қилишда, иккинчиси эса субмеридионал разрез зонасида, парчаланиш, брекчия, оквартсования билан ифодаланган ва диабаз порфиритларининг аниқлик даражалари билан бирга жойлашган. Тозбулоқ майдонининг олтин қазиб олиш истиқболлари салбий баҳоланади (Швиряев Й.л. 1998).
Кулжуктау тоғларида, графитдан ташқари, металл бўлмаган фойдали қазилмалардан маълум бўлган: Тозбулак кварц кони, у билан бир хил гранит кони, бир неча мармар конлари, Исландия шпати, фосфор, волластонит, брусит, магнезит, зеолит, рангли ва бентонит глина, қимматбаҳо (Туркуаз) ва безак (опал, Оникс) тошлар.
Графит. Кулжуктау тоғларида маълум бўлган фойдали қазилмаларнинг нисбатан хилма-хиллиги.
Минтақадаги графит энг муҳим минераллардан биридир. Шайдараз, Шарқий Шайдараз, Ғарбий Таушан, Аякгузумда, Адилсай ва бошқалар габброид массивлари атрофида кичик гранит интрузияларда.
Графит Белтау габброид массивининг алоқа қисмларига карбонат жинсларини ўз ичига олган ва вақти-вақти билан унинг ичида кузатилган. Руда графит ва миқдорий ўзгарувчилардан ташкил топган графитланган габброидлар-каолин, хлорит ва серпентин. Никель, кобальт ва мис сулфидлар графит билан боғлиқ. Улар изоморфик ифлослик ёки нозик тарқалган олтин, кумуш, платина ва палладий шаклида тўпланган. Рудадаги графит миқдори 5дан 65% гача ўзгариб туради. Графит захиралари >10 миллион тонна ва никель-70 минг тонна баҳоланади.
Айни пайтда, саноат аҳамиятига фақат графит, никель ва олтин бўлиши мумкин.
ХУЛОСА
Тўпланган маълумотлар асосида ХIХ-ХХ асрларда майдоннинг стратиграфия, тектоника, магматизм ва Кулжуктов жумладан Шойдароз интирузивининг металлогенияси ҳақидаги асосий ғоялар шаклланган ва ҳозирги янги маълумотлар билан қайта кўриб чиқилиши ва тўлдирилишини талаб қилади.
Тўпланган маълумотлар асосида ҳудуднинг геологик ўрганилганлиги стратиграфияси, у ерда тарқалган фойдали қазилмалар ва уларнинг тарқалиш қонуниятлари, шу билан бирга айрим фойдали қазилмаларнинг ҳисобланган заҳираларини ҳам билиб олиш мумкин. Камёб ер элементларни излаш ва қидириш бўлимини қайта кўриб чиқиш ва тўлдириш талаб этилди.