Фойдали қазилма конларини излаш ва қидириш” кафедраси 5А140813 “Геокимё, минералогия ва петрология” мутахассислиги 1-босқич магистратура талабаси

Тектоника

Стратиграфик кесманинг табиатига кўра, геологик тузилишларни жойлаштириш ва тўплаш, катлама ёши ва магматизмнинг ўзига хос хусусияти Кулжуктау тоғларининг палеозой шаклланиши Жанубий Тяншан катлама тизимининг Жанубий қисмида жойлашган Зарафшон-Олой тузилмавий-шаклланиш тизимига тегишли.
ГСЗ малумотига кўра Белявский ва бошқалар 1970, Зуннунов ва бошқалар 1974) ҳақида ва гранит-гнейс қатлами қалинлиги (40 км) базальт қатлами (18 км) камроқ.
Минтақанинг қатлам ва разрез тузилмалари гертсин ва Алп тектогенези томонидан шакллантирилади ва асосан узоқ геологик тарих давомида фаол тектоник ҳаракатлар содир бўлган ҳудудда жойлашган.
Туманнинг палеозой тузилиши икки қаватли тузилишга эга қатламли структурадир. Қуйи бўғини вулқон-терригеннй ва карбонат жинслар Ранне-среднепалеозойского ёш ва юқори мураккаб, таркибий келишмовчилик жинслар кеч палеозой (таушан ва камйстинская свиталари) билан пастки устида ётади.
Минтақада кеч-узоқ босқичда намоён бўлган интенсив сиқилиш натижасида геологик тузилмалар жадал деформацияланади, сиқилади, жинслар юборилади, майдонлар динамосланларга айланади. Катталаштирилган ва йиртилиб кетган бузилишлар кенг тарқалган.
Синклинорй энг аниқ тоғларнинг Шарқий ярмида талаффуз қилинади, унинг ядросида ўрта-юқори бурчак терригенне ва молассе конлари таушан ва камйстин свит, соҳасида олтин маданлашуви сиғадиган асосий тоғ жинслари ҳисобланади ётади қаерда унинг асосий қисми, деб ҳисобланади. Цинклинориянинг қанотлари терриген ва карбонат жинсларидан ташкил топган. Цинклинориянинг ядроси ва қанотлари юқори тартибларнинг кўп сонли қатламлари ва кўп сонли бузилишлар билан мураккаблашади.
O₂kz (Шимолий-Кулжуктау, Шайдараз, Казакасу, Шимолий-Белтау антиклинали), карбонат ҳосилалари O₃-S₁ (Янгиказган, Султанбибинская, шимоли-Ғарбий қисм), O₃-S₁ (Янгиказган, Султанбибинская, шимоли-Ғарбий қисм)-О2КЗ (Шимолий-Кулжуктау, Шаидараз, Казакасу, Шимолий-Белтау антиклинали), O₃-S₁ (Янгиказган, Султанбибинская, Шимолий-Ғарбий тосбулак антиклинали), S₁-D₁ (Шарқий Янгиқазган, туркментау, актостинская, Жанубий Белтау ва бошқалар антиклинали).
Таушан ва камистинскойсвит (Башгузумдинская, Жанубий-Башгузҳумдинская, Пассалная, Шимолий-Султанбибинская ва Жанубий-Султанбибинская цинклинали) ва ғарбий-улар (Ғарбий - Шайдараз цинклинали) ва S₁-D₁нинг қадимги жинслари асосан волканоген-терриген шаклланиши минтақанинг Шарқий ярмида цинклинал тузилмаларнинг ядросида пайдо бўлади.
Қатламли тузилмаларнинг тузилиши пенетрацион чуқурликда, структураларни ажратишдаги ролда, седиментация ва магматизм жараёнларига таъсир қилишда фарқ қилувчи кўплаб бўшлиқлар билан мураккаблашади.
Энг аниқ ифода этилган ва кенг тарқалган тикувчи узунламасıна бўшлиқлар, камроқ даражада, диагональ (шимоли-ғарбий ва шимоли-Шарқий) ва оқсоқоллар (субмеридионал) катламли тузилмалар оқлари билан боғлиқ. Минтақада нисбатан чекланган ривожланиш юқори даражадаги бузилишларга эга-бўйлама ва трансверс.
Бўйлама танаффуслар турли тартибда субширотнйҳ тектоник блоклари бир қатор майдони ажратиш ва бошқалар майдалаш, брехинг, кучли раслантсеванием, ёриқ, билдирди, ва ҳоказо тиклашдан, взбросй, оқинди-сменада ва узоқ (ўнлаб км) бор турар-жой муҳитининг физик-механик хусусиятларига қараб. Уларнинг ҳаракатлари асосий катлама босқичидан мезозой даврига қадар давом этди, бу улар бўйлаб гидротермал-метасоматик трансформацияларнинг намоён бўлиши ва тектоник силжишларсиз чўкмалар ва элувиал қадимги корларнинг қолдиқлари мавжудлиги билан тасдиқланади.
Диагональ бўшлиқлар ҳам кенг тарқалган, лекин одатда камроқ чўзилган ва ишончли тарзда фақат алпин даврида янгиланган ҳолатларда тасвирланади. Узунламасıна танаффуслар билан бир қаторда, айниқса, иккиламчи тугунларда гидротермал-метасоматик ўзгаришлар кузатилади ва Таушан ва Янгиказган конларининг олтин воситаларини, Киркчиртнинг рудопоявлениясини, Тозбулоқ квартс конини ва бошқаларни назорат қилади.
Таърифланган тузилмаларга қўшимча равишда, минтақада нисбатан чекланган ривожланиш икки турдаги - бўйлама ва трансверс умумий тизимли режага нисбатан юқори даражадаги бузилишларга эга. Узунламасıна Учкудук ва Башгузумдинский надвиги, я.Б. Айсановнинг (1,2) асарларида батафсил баён этилган ва Кулжуктау цинклинориясининг Шарқий ва ғарбий қисмида бир қатор надвиглар мавжуд. Трансверс инфламмлар интрузив массивларнинг экзоконт қисмларида ишлаб чиқилган ва одатда жанубдан узунламасıна бўшлиқлар билан чегараланган субмеридионал чўзилишнинг ғарбга (40-55°) ёрилиши учун ёй билан қараган режада ёйга ўхшаш. Ушбу қоидабузарликлар гидротермал-метасоматик ўзгаришлар билан бирга олиб борилади ва актостанинг рудопоявления воситаларини (актостин гранит массивининг ғарбий экзоконтасида), Жанубий Султанбибинскийни (Шайдараз массивининг Шарқий экзоконтасида) ва Адилсайни (Таушан массивининг Шарқий экзоконтасида) назорат қилади.
Структуравий геофизикага кўра, ҳаво тасвирларини паролини ҳал қилиш трансверс бўшлиқлар нисбатан кенг (1-2 км) зоналарга ажратилади.яширин пойдевор бузилиши, эҳтимол, ҳудуднинг металлогенациясига сезиларли таъсир кўрсатади.
Шимол-Тозбулоқ антиклиналининг жанубида Учқудуқ цинклинали билан боғланган. Ғарбий йўналишда Жанубий қанот ва Мулда қатламлари (Дарваза тоғининг жануби-Шарқий қисми бундан мустасно) мезокаинозой конлари остида бутунлай яширилади.
Шимолий қанотни ташкил этувчи жинслар Тузка, Белтау ва Дарваза тоғларининг Жанубий ёнбағирларида бир қатор нуқталарда намоён бўлади. Бу эрда структуранинг ядроси Эйфел қатламининг оҳактош-силисли жинсларидан иборат бўлиб, қанотлари эса пастки девон ва силуруснинг оҳактош ва доломитларидан иборат. Қатламнинг эксенел қисми ва унинг қанотлари кичик тиклаш ва силжишлар билан мураккаблашади.
Учқудуқ цинклинали энг жадал безовта майдони бир неча қадам блоклари бўлинади Марказий Кулдзҳуктау ёрилиши дан меридионал ва субмеридионал танаффуслар бир қатор, у эрда Тозбулак гранит қатор ва Ғарб ҳисобланади. Бундан ташқари, бу бўшлиқлар учун жой амплитудаси ғарбдан шарққа ўсиб боради, натижада Шарқий блокда цинклинали ядровий қисмида қадимги насллар - веркҳневенлок подярус доломитлари, Марказий - веркҳнесилурия оҳактошлари, ғарбий блокда - девон Силиcон Cарбонате конлари мавжуд.
Бундан ташқари, блоклар ўз навбатида бир-бирига нисбатан 6 км масофада ҳаракатланади.ядро ва Учқудуқ цинклинали қанотлари, худди шу қудуқнинг ғарбий қисми Тозбулак гранитоид массиви томонидан бузилади.
Учкудук цинклиналининг месозой конлари остида Шарқий давоми Туркментау тоғларининг жанубида жойлашган цинклинал қатламдир. Жануби-Шарқий чўзилган бу структура тасвирланган ҳудуддан ташқарида юради.
Унинг ядросида Эиффел қатламининг силикон-карбонат жинслари ва қанотларида - пастки девоннинг оҳактошлари ётади.

4.