Fiziologiyasi va gigiyenasi

Erkaklik jinsiy  hujayralari.  Erkaklik jinsiy  hujayralari  -  sper- 
m atazoidlar  yoki  jonzotlar  erkaklik  jinsiy  bezlar  -   tuxumchalar 
yoki  urug'donlarda  katta  miqdorda  hosil  bo'ladi.  Tuxumchalar  tos 
suyagidan  tashqarida  teri-muskul  xaltachasida.  qorin  devorining 
oldingi  qismi  foizi  hisoblanuvchi  moshonkada  yotadi.  U rug'don- 
la rju ft jinsiy  bezlar  bo'lib,  ular  erkaklik jinsiy  hujayralari  -   sper- 
matazoidlam i  ishiab  chiqaradi.  Bundan  tashqari,  erkaklik  jinsiy 
a'zolarining  o ;sishini  va  ikkilamchi jinsiy  belgilarini  stimullovchi 
testosteron  jinsiy  gormonini  ham  ishiab  chiqaradi.
Voyaga  yetgan  odam larda  urug'donlarning  massasi  20-30  g, 
8-10  yasharlik  bolalarda  0,8  g.  15  yoshli  bolalarda -   7  g  ni  tashkil 
etadi.
U rug’don  (tuxumcha)  tashqi  tomondan  fibrozli  po'stloq  bi­
lan  qoplangan,va’ni  uning  ichki  vuzasidan  keyingi  qismi  bo'ylab 
unga  ajratib  turuvchi  biriktiruvchi  to 'qim a  tutashadi.  Ana  shu  tu- 
tashm adan  yupqa  biriktiruvchi  bo'lm achalar  tarmoqlanadi  va  ular 
bezni  200-220  ta  bo'lakchalarga  bo'ladi.  Bu  bo'lakchalarda  urug* 
kanalchalari  va  oraliq  biriktiruvchi  to'qim alar  farqlanadi.
Tuxumning  keyingi  qismiga  urug'don  ortig'i  tutashgan  b o'lib 
undan uzunligi 45-50  mm  keladigan urug'  chiqaruvchi  yo'l  (oqim) 
chiqadi.  U rug'don  ortig'ining  bosh  qismiga  tuxumdan  10-12  ta 
ingichka  olib  ketuvchi  kanalchalar  chiqadi.  Bu  kanalchalar  orqali 
urug'dondan  urug'  chiqariladi.
Tuxumning urug'  kanalchalarida jinsiy jihatdan yetilganidan ke­
yin  spermatozoidlarning  hosil  bo'lishi  kuzatiladi  (spermatogenez). 
Organizmning  jinsiy  faolligi  davri  davomida  urug'don  tinimsiz 
ravishda  spermatozoidlarni  ishiab  chiqaradi.  Lekin  ular,  tashqi 
muhitga  vaqti-vaqti  bilan  chiqariladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Yetilgan  spermatozoidlar  boshchasi.  o 'rta  qismi  va  dumdan 
iborat  bo'ladi,  dumining  qisqarilishi  natijasida,  spermatazoidlar- 
ning  harakati  ta'm inlanadi.  Spermalarning  harakati an ish  tezligi
2-3  mm/min.  Spermatazoidlarning to 'lig 'ich a yetilishi  va jam lani- 
shi  urug'don  ortig 'i  va  urug'don  pufakchalarida  yuz  beradi.
0 ‘simirlarning  organizmi  yetilish  davridan  boshlab  kanalcha 
chi gal 1 iklarida  bir  kecha-kunduzda  millionlab  spermatazoidlar ho­
sil  bo'ladi.  Bir marta tashqariga chiqarilayotgan spermada 500  mln 
va undan  k o'p  spermatazoidlar chiqariladi.  Yetilgan  spermatazoid­
lar  erkaklar  organizmida  bir  oyga  yaqin  yashaydi.  so ‘ngra  qariydi 
va  parchalanadi.
Jinsiy  q o 'zg 'alish   paytida  urug'don  ortig'ida  yig'ilgan  sper­
matazoidlar,  urug'don  ortig'i  sekreti  bilan  urug‘  chiqaruvchi  y o i  
orqali  urug'don  pufakchalari  tom on  harakatlanadi.  U rug'don  or- 
tig'ining  sekreti  muhitni  suyultiradi.  bu  bilan  spermatazoidlarning 
tez harakatlanishini  ta'm inlash bilan  birga spermatazoidlarni faqat­
gina  urug'don  pufakchalaridagina  emas,  balki  tashqariga  chiqaril- 
ganidan  keyin  ham  oziqlantiradi.
Jinsiy  q o 'zg 'alish   bilan  bir  vaqtda  chiqishida  siydik  pufagidan 
siydik  chiqaruvchi  kanalning  har  ikki  tom onidan  ushlab  turuvchi 
pufaksimon  bezlar  sekret  ham  ishlab  chiqaradi.  Bezning  sekreti 
spermatazodlarning  harakatchanligini  faollashtiradi.
Kuchli  jinsiy  q o 'zg 'alish   vaqtida  siydik  chiqarish  kanalining 
keyingi  qismiga  avval  pufakchasimon  bezining  sekreti  ajratiladi, 
so'ngra spermatazoidlar va,  nihoyat,  urug'don pufaklarining ajrali­
shi  yuz beradi.  Prostata  bezining  sekreti va urug'don  pufakchalari- 
ning  spermatazoidlarning qo'shilishi  natijasida sperma hosil  b o 'la­
di.  Har bir jinsiy akt paytida  1-6 ml  gacha sperma ajraladi.  Sperma 
siydik tanosil  kanalining jinsiy  a ’zoning  bosh  qismiga  ochiladigan 
tashqi  teshigi  orqali  chiqadi.
Jinsiy  a ’zoning  terisi  uning  boshini  asosida  olat  chetlarini  ho­
sil  qiladi.  Uning  ichki  tomonidan  turli  o'lcham lardagi  vog'  bezlari 
joylashgan  bo'ladi,  ularning  sekreti  esa,  o 'z   navbatida,  oqimtir 
moyning  hosil  bo'lishida  ishtirok  etadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---