Fiziologiyasi va gigiyenasi

Hujayraning  irsiy  apparati.  Irsiy  axborotlarni  berishda 
D NK  va RNK larning  roli.  1968- yilda shvesariyalik olim Fridrix 
M isher  jarohatlangan joydan  oqib  chiqayotgan  viring  hujayralari 
yadrosidan  odatdagidan farq  qiluvchi  fosfor saqlovchi  modda ajra­
tib  oldi  va  uni  nuklein  deb  atadi  (lot.  nucleus -  yadro).  Lekin  k o ‘p 
o im a y  nuklein kislotalar faqatgina hujayra yadrosining tarkibigagi- 
na kirib  qolmay,  balki  butun  hujayra bo'ylab tarqalganligi  aniqlan- 
gan  bo'lsada,  ularning  nomi  hozirgacha  saqlanib  qolgan.  N uklein 
kislotalarining  ikki  -   dezoksiribonuklein  -   DNK  va  ribonuklein
-   RNK  tiplari  mavjud.  Nuklein  kislotalar hujayralarda oqsillar  bi­
lan birikkan shaklda bo'ladi. Amerikalik kimyogar Djeyms Uotson 
va  Angliyalik  biokimyoviy  Frensis  K riklar  1953-  yilda  DNK  tu- 
zilmasining  shifrlarini  ochib  berdilar  va  bu  uchun Nobel  mukofoti 
laureatlari  b o ig a n   edilar.  DNK  molekulasi  ikkita  polinukleotidli 
bog'lardan  iborat  b o iib ,  ularning har ikkalasi  uchun ham umumiy 
b o ig a n  o 'q  atrofida birining orqasidan ikkinchisining burilish bilan 
joylashgandir.  Bunday  spiralning  uzunligi  eng  katta  oqsil  moleku- 
lasidan  ham  50  martacha  va  undan  ham  uzundir.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

DNK molekulasi juda ko'plab monomerli zv en o lard an -n u k leo - 
tidlardan tashkil topgan polimerdir.  Har bir nukleotid uchta kompo- 
nentlarning  birikish  m ahsulotidir va  ularga:  1)  organik  azotli  asos- 
lar;  2)  oddiy uglevod -  pentozalar;  3)  fosfor kislotalar kiradi.
DNK  tarkibiga  4  xildagi  nukleotidlar  turi  kiradi.  N ukleotidlar 
faqatgina  birinchi  komponentning  tuzilishi.  ya'ni  azotli  asos  bilan 
farqlanadi.  molekulaning  qolgan  qismi  barcha  to'rtala  nukleotid- 
larda  bir  xil.
DNK  spiralining  o'qlarini  fosfor  kislotasininig  qoldiqlari  va 
pentozlar  tashkil  etadi.  Qandning  -   dezoksiribozaning  har  radika- 
liga to 'rtta azotli  asoslardan  biri:  Timin  (Г).  sitozin  (C),  guanin  (G) 
va adenin  (A)  birikadi.  Ular tarkibiga kiruvchi  20  am inokislotaning 
har  biri  uchun  maxsus  transport  RNKIari  mos  keladi.
Ribosomali  RNK  (p-RNK)  ribosomalar  tarkibiga  kirib.  uning 
5 0 %   massasini  tashkil  qiladi.
Axborot  beruvchi  (informasion)  RNK  (i-RNK)lar  yadroda  va 
sitoplazmada  saqlanadi.  Ular  xromosomalardagi  yadrolarda  hosil 
bo'ladi vayadroning DNK  dagi  nukleotidlarning aniq  navbatlashu- 
vini  takrorlaydi.  Axborot tashuvchi  RNK  yadrodan sitoplazmadagi 
ribosomaning  oqsil  sintezlanadigan joyiga  tushadi.