Fiziologiyasi va gigiyenasi

Tanaffuslarga  q o S ilg a n   gigiyenik  talablar.  Darslar  o 'rta si­
dagi  tanaffuslar  o'quv  kuni  davomida  o'quvchilarning  dam  olishi 
uchun  m o'ljallangan.
Fiziolog- gigiyenistlarning m a'lum otlariga ko'ra dam olish ikki 
bosqichdan  iborat  bo'ladi.  Pasaygan  ish  qobiliyatini  asliga  kelti- 
rish  va  asl  holatni  mustahkamlashdan  iborat.  Dam  olish  faqat  bi­
rinchi  bosqich  bilan  cheklanadigan  bo'lsa,  u ko'ngildagidek  natija- 
ni  bermaydi.  Organizmga  hatto  arzimas  darajada  bo'lsa  ham, yana 
bir  z o 'r  kelishi  uni  darrov  charchatib,  ilgarigidan  ham  battarroq 
toliqtirib  qo'yadi.
10 
daqiqali  tanaffus  darsdan  keyingi  charchoqni  bosa  olishi 
k o'p yillik tajribalarda aniqlangan.  2- yoki  3- darsdan keyingi  katta 
tanaffus 30 daqiqa davom  etishi  kerak.  M ahalliy sharoitlarga qarab.
2-  va  3-  darslardan  keyin  20  daqiqa  davom  etadigan  ikkita  katta 
tanaffus  bo'lishi  mumkin.
Shunisi  ham  borki.  kun  bo'yi  o'qitiladigan  maktablarda  tanaf- 
fuslarning  muddatini  ko'pincha  5  daqiqaga  qisqartirishadi.  Bu
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

mutlaqo  n o to 'g 'ri,  chunki  5  daqiqali  tanaffusda  o'quvchi  yetarli- 
cha  dam  ololmaydi,  bunda  dam  olish  birinchi  bosqich  bilan  che- 
garalanadi.  Darslar  oxirida  o'quvchining  k o 'p   charchashi  va  kam 
samara berishini hisobga olib,  ikki  smenali  m aktablam ing ikkinchi 
smenadagi  5-6-  darslarini  va  shu  maktabning  birinchi  smenadagi 
6-darslarini  35  daqiqagacha  kamaytirib,  katta  tanaffus  muddatini 
30  daqiqaga  uzaytirish  hozirgi  kun  talabiga javob  beradi.
Katta  tanaffusda  o'quvchilarning  ovqatlanishini  tashkil  etish 
uchun  ham  foydalaniladi.  30  daqiqa  ichida  maktabdagi  hamma 
o'quvchilarni  ovqatlantirish  qiyin.  Shu  bois,  maktabda  nonushtani 
ikki marta. kichik yoshdagi o'quvchilar uchun o'quv kunining o 'rta ­
sida, ya'ni ikkinchi tanaffusdan keyin va katta yoshdagi o'quvchilar 
uchun uchinchi tanaffusdan keyin bergan m a'qul. 20 daqiqali ikkita 
tanaffus  qilinadigan  b o is a ,  bu  vazifani  hal  qilish  oson.  Tanaffus 
harakat  qatlamiga  erk  berib,  to'planib  qolgan  quvvatni  tashqariga 
chiqarib  yuboradi,  bolalar  uchun  tabiiy  b o ig a n   harakat  faolligi- 
ni  yuzaga  chiqarish  uchun  im koniyat  tug'iladi.  O 'quvchilar  dars 
paytida  faqat  dars  o g irlig id an   emas,  balki  uzoq  vaqt  bir  holatda 
o ’tirishdan charchaydilar, tanaffuslarda faol  dam olish,  bolalarning 
ishchanlik  faoliyatini  oshiradi.  Ammo  tanaffusda  haddan  tashqari 
serharakat  va  shovqin  suronli  o'yinlar o'ynam aslik kerak.  Bunday 
o ’yinlardan.  keyin  bolalar  sinfga  charchab  qaytadilar  va  ular  uzoq 
vaqt  diqqatini  to'play  olmavdilar.  Shuningdek.  badiiv  adabiyot 
o'qish,  shohmot,  shashka  o'ynashi  mum kin  emas.
O 'quv m ashg'ulotlarini  uyda tashkil  etishga q o ‘viladigan asosiy 
gigivena talablaridan  biri  bu  m ashg‘ulotlarning  kundalik muddati- 
ga  rioya  qilishdir.  Maxsus  tekshirishlar  shuni  ko'rsatdiki.  uy  vazi- 
falari  1-  sinfda  30—40  daqiqa,  2  sinfda  1  soat,  3-4-  sinfda  1,5  soat,
5-6 -  sinflarda  2  soat,  7-8-  sinflarda  2,5  soat,  9-11-  sinflarda  к о ‘pi 
bilan  3  soat  davom  etishi  mumkin.