Fiziologiyasi va gigiyenasi

gem  (prostetik 
guruh) pigmentidan
 tashkil  topgan.  Gemoglobin  o 'p k a kapillarla- 
rida  kislorod  bilan  birikib 
oksigemoglobin
  hosil  qiladi.  Gemoglo­
bin  o'zining  kislorod  bilan  birikish  xususiyatiga  gem,  aniqrog'i 
uning  tarkibidagi  ikki  valentli  tem ir  atomi  tufayli  ega  bo'ladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

To'qim alar  kapillarlarida  oksigem oglobin  juda  yengil  kislo- 
rodga  va  gemoglobinga  bo'linadi.  Bu  hodisaning  yuz  berishini 
to'qim alarda katta miqdorda  karbonat  angidrid  gazining  saqlanishi 
ta ’m inlaydi.
O ksigemoglobin  och  tiniq  qizil  rangga  ega  bo'lsa.  gemoglobin 
esa qoramtir -  qizil  rangga  egadir.  Ana  shu  bilan  arterial  qon  bilan 
vena  qoni  orasidagi  ranglarni  farqlash  mumkin.  Oksigemoglobin 
kuchsiz  kisiotali  muhit  xususiyatlariga  ega.  bu  esa,  o ’z  navbatida, 
qon  reaksiyasining  (pH)  doimiyligini  ta'm inlashda  muhim  aham i­
yatga  ega.
Gemoglobin  karbonat  angidrid  gazi  bilan  birikib  karbgemoglo- 
bin hosil qilish xususiyatiga ega,  bu jaravon to ’qimalar kapillarlari­
da  yuz  beradi.  CO,  o'pk a  kapillarlarida  to'qim a  kapillarlaridagiga 
nisbatan  ancha  kam  bo ig an lig i  sababli  gemoglobinning  karbonat 
angidrid  bilan  birikmasi  parchalanadi.  Shunday  yo'l  bilan  gem o­
globin  karbonat  angidrid  gazining  tashilishida  ishtirok  etadi.
Gemoglobin  is  gazi  bilan  (CO)  juda  barqaror  birikma  kar- 
boksigem oglobin  hosil  qiladi.  Is  gazi  bilan  gemoglobin  kislorod- 
ga  nisbatan ju da  yengil  birikadi.  Shu  sababli  havoda  0,1  %  is  gazi 
b o ig a n id a  qonning  tarkibidagi  gemoglobinning  yarmidan  ko'pi  u 
bilan  birikadi,  ana  shu  sababli  hujayra  va to'qim alar zarur miqdor- 
dagi  kislorod  bilan  ta'm inlanm aydi.  Kislorod  taqchilligi  tufayli 
muskullarning  zaiflashuvi.  hushdan  ketish,  tomirlarni  tortishib  qo­
lishi  va  o'lim   yuz  berishi  mumkin.  Is  gazi  bilan  zaharlanganda  bi­
rinchi vordam, jarblanuvchiga toza havo  bilan  nafas olishni  ta'm in- 
lash kerak.  so ’ngra achchiq choy ichirib undan keyin tibbiy yordam 
k o i'satish   kerak  b o ’ladi.
Voyaga  yetgan  odamning  100  ml  qonida  13-16  g  gemoglobin 
saqlanadi.  Buni  qanday  tushunish  kerak?  Deyarlik  barcha  adabi- 
yotlarda qonning tarkibidagi  gemoglobin  uning 65-80  %  ni  tashkil 
qiladi deb yozilgan.  Gap shundaki. tibbiyot am aliyotida  100 ml qon 
tarkibidagi  16,67  g  ga  teng  bo'lgan  gemoglobin  100  %  deb  olina- 
di.  Odatda,  voyaga yetgan  odamlar  qonida  hech  qachon  100  %  ge­
moglobin  saqlanmaydi.  aksincha,  bir  muncha  kam.  ya'ni  60-80  %
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

saqlanadi.  Demak, qon tahlilida 80 gemoglobin birligi deb yozilgan 
b o ’lsa,  bu  100 ml qonda  16,67 g ning  80 % mavjudligini k o ’rsatadi 
bu  esa  13.4  g  gemoglobin  bor deganidir.
Gemoglobinning  yuqori  darajada  saqianishi  (100  %  va  undan 
yuqori)  faqat  yangi  tug'ilgan  bolalarda  kuzatiladi  va  hayotining 
5 -6  kunlari  bu  ko'rsatkichlar  pasava  boradi,  bu  esa  qizil  ilikning 
qon  hosil  qilish  funksiyasi  bilan  bog'liq.  S o'ngra  3 -4   yoshga  bor- 
ganidan keyin qondagi gemoglobin miqdori biroz ortadi, 6 -7  yosh­
ga  borib  esa  eritrotsitlarning  soni  va  ular tarkibidagi  gem oglobin­
ning miqdorini  ortishi  biroz sekinlashadi.  8 yoshga  borib yana erit­
rotsitlar  soni  va  undagi  gemoglobinning  miqdori  orta  boshlaydi.
1  ml  qon  tarkibidagi  eritrotsitlar  sonini  3  mln  dan  kam  va  ge­
moglobin  miqdorining  60  %  dan  past  b o ’lishi  anemetik  holatdan 
(kamqonlik)  darak  beradi.
Shuni  qavd  qilish kerakki,  qon tarkibidagi  gemoglobin  miqdori 
o'zgaruvchan  b o ’lib,  u  eritrotsitlar  miqdoriga.  oziqlanishga,  toza 
havoda  qancha  muddatda  qolishga va  boshqalarga  bog'liq  b o ia d i.