Fiziologiyasi va gigiyenasi

Xotiraning  fiziologik  mexanizmlari.  M iyada  qayd  qilingan 
axborotlar  uzoq  va  qisqa  muddatlarda  saqlanib  qoladi.  Aynan  ana 
shularga asosan xotiraning  qisqa muddatli va  uzoq muddatli xillari 
farqlanishi yuzaga keldi.  Taxmin  qilishlaricha vaqtinchalik b o g ia ­
nishlar  hosil  b o iish id a  ishtirok  etuvchi  po'stloqosti  hujayralari,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

uni  qisqa  muddatlarda  saqlab  turish  uchun  («qisqa  muddatli»  yoki 
«operativ»  xotira)  m a'lum   funksional  o'zgarishlar  yuz  beradi. 
Shartli  va  shartsiz  q o'zg'atuvchilar  bilan  q o 'zg 'atilg an   neyronlar 
zanjiri  qator  bog'lanish  tugunlari  bilan  aylanma  ritmik  faollikka 
qamrab  olinadi  va  nerv  im pulslarining  tutashgan  neyronlar  zanjiri 
bo'ylab  aylanishi  qisqa  muddatli  xotira  asosida  yotadi.
Nerv  bog'lanishlarni  uzoq  muddat  ushlab  turish  («uzoq  m ud­
datli xotira»)  sinaps apparatidagi  o'zgarishlar yoki  nerv hujayralari 
tanasidagi  o'zgarishlar  bilan  bog'liq  bo'lsa  kerak.
Nerv im pulslarining po'stloq neyronlarini dendritlarni tolalariga 
ikkinchi marta o'tishida o'lcham i jihatidan kattalashadi.  bu esa, o ‘z 
navbatida,  neyronlarning  sinaptik  faolligini  oshiradi  deb  taxmin 
qilinadi.
Uzoq  muddatli  xotiralar  nerv  qo'zg'alishlarini  o'tkazuvchi  me- 
diatorlarni  sintezlanishiga  ta'sir  ko'rsatuvchi  trofik jaravonlarning 
o'zgarishi  bilan  bog'liq  degan  taxminlar  ham  bildirilgan.  Xotira 
izlarini neyron qo'zg'aluvchanligini  darajasi  boshqaruvchi  ionlarni 
qayta  taqsimlanishi  bilan  fermentlar  tizim ining  katta  tuzilishi  bi­
lan  bog'lab  tushuntiradilar.  Keyingi  yillarda  xotira  izlarini  o'zida 
olib  yuruvchi  material  sifatida  nuklein  kislotalari  va  oqsillarning 
roli  haqidagi  fikrlar  keng  tarqalmoqda.  K o'pchilik  izlanuvchilar- 
ning fikricha,  uzoq  muddatli  xotiralarning  material  substrati  bo'lib 
nerv hujayralari yadrosining DNK si hisoblanadi degan fikrni  ilgari 
surmoqdalar.
Xotira  izlarini  ayrim  hujayralar  ham  saqlab  qolish  xususiyatiga 
ega  bo'lishi  haqidagi  m a’lum otlar  ham  mavjud.  Bu  esa vaqtincha- 
lik  bog'lanishlarning  tutashishi  xotiraning  m exanizm laridan  biri 
deb  qarashga  asos  bo'ladi.  tashqi  stimullovchining  bir  martagina 
ta ’siri  ham  chuqur  iz  qoldirishi  mumkinligi  haqidagi  m a'lum otlar 
ham  bor.  Shuni  qayd  qilish  kerakki.  odamning  xotirasi  miyaning 
turli  tuzilmalarini  o'zaro  ta'siri  tufayli  bajariladigan  murakkab  di­
namik  jarayondir.