Fiziologiyasi va gigiyenasi

5. 2. Shartli reflekslarning torm ozlanishi
Shartsiz yoki tashqi tormozlanish. 
Shartli reflekslar torm oz­
lanish xususiyatiga ega. Katta yarim sharlar p o 's tlo g id a shartli 
reflekslarni bajarilishida ushbu shartli refleksga aloqasi b o im a - 
gan yangi kuchli q o 'zg 'alish o 'c h o g 'i yuzaga keladi. Agar itda 
q o 'n g'iro q ovoziga shartli so'lak ajralish refleksi hosil qilingan
143
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bo'lsa, q o 'n g 'iro q chalingan paytdagi kuchli elektr nuri ilgari hosil 
qilingan so'lak ajralish refleksi tormozlanadi. Bu torm ozlanishning 
asosida manfiy induksiya hodisasi yotadi: begona q o 'zg'alishdan 
po'stloqda hosil bo'lgan yangi kuchli q o 'zg 'alish o 'ch o g 'i shart­
li reflekslarni bajarilishi bilan bog'liq bo'lgan katta yarim sharlar 
p o 'stlog'idagi qismlarning qo'zg'aluvchanligini pasavishini chaqi­
radi va ushbu hodisa tufayli shartli refleksni torm ozianishini chaqi­
radi. Shartli reflekslarning bunday turi ayrim hollarda 
induksion
tormozlanish
ham deb yuritiladi.
Siydik pufagining to'lishi. og'riqli yallig'lanish o 'cho g'lari ham 
shartli reflekslarni tormozlashi mumkin.
Induksion tormozlanish, ushbu shartli refleks uchun tashqi, be­
gona qo'zg'atuvchi ta'sir etishi bilanoq u rivojlana boshlaydi va uni 
qayta ishlanishi talab qilinmavdi, shu sababli ham u shartsiz tor­
mozlanishlar qatoriga qo'shiladi. chegaradan chiqqan torm ozlanish 
ham tashqi torm ozlanishlar qatoriga kiradi. Bunday torm ozlanish 
shartli qo'zg'atuvchining ta'sir kuchi yoki vaqti haddan tashqari 
ortganda namoyon b o ia d i. Bu paytda shartli refleks zaiflashadi 
yoki umum an yo'qoladi. Bu torm ozlanish himoya aham iyatiga ega 
b o iib , ular nerv hujayralarini qo'zg'atuvchilarning haddan tashqa­
ri kuchli yoki davomiyligidan, qaysiki ularning faoliyatini buzishi 
mum kin bo'lgan ta ’siridan himoya qiladi.