kin. Fibronogeni ajratib olingan plazm a
zardob
deb ataladi. Zardob
plazm adan ivimasligi bilan farq qiladi.
Qonning ivishi.
Qon jarohatlanm agan tom irlar b o ‘ylab harakat
qilar ekan. u suyuqligicha qoladi. Lekin tom ir jarohatlanishi bilan
jarohat yuzasida qon laxtasi hosil b o ia d i. Qon laxtasi (tromb) tiqin
singari jarohatni qoplaydi, qon oqimi to ‘xtaydi
va yara sekin-as-
ta tuzaladi. Agar qon ivimaganida edi kichldna tim alishdan ham
odam qon yo'qotib o iis h i mum kin edi.
Odam qon tom iridan chiqqan qoni 3 -4 daqiqada iviydi. Qon
ning ivishi organizmning muhim himoya reaksiyasi b o iib hisobla
nadi, u qon yo'qotilishining oldini oladi va shu y o ‘1 bilan aylanib
yuruvchi qon miqdorining doimiyligi tain in lan ad i.
Qon ivishining asosida qon plazmasidagi erigan holdagi fibri
nogen oqsilining fizik-kimyoviy xususiyatlarining o'zgarishi yota-
di. Qon ivish jarayonida fibrinogen oqsili erim avdigan fibringa
aylanadi va u may da nozik ipchalar shaklida k o iin a d i. Fibrin ip-
chalari ju da m ayda turchalar hosil qiladi
va unda qonning shaklli
elementlari ushlab qolinadi. Qon laxtasi yoki trom b hosil b o ia d i.
Sekin-asta qon laxtasining zichlashishi yuz beradi, zichlanish nati
jasida jarohatning chetlarini tortadi va shu y o i bilan jarohatning
bitishini ta'm inlaydi. Qon laxtasining zichlashishi paytida undan
s a rg ic h tiniq suyuqlik - zardob ajraladi.
Qon laxtasining zichlashishida trom bositlar muhim rolni o ‘y-
naydi, y a ’ni qon laxtasining siqilishini ta ’minlovchi moddalarni
saqlaydi. Bu jarayon sutning ivish jarayonini eslatadi,
bunda ivi-
tuvchi oqsil b o iib . kaziyen hisoblanadi, m a iu m k i, pishloq hosil
b o ia y o tg an paytda ham zardob ajralib chiqadi. Jarohatning bitish
jarayonida fibrin laxtasi eriydi va surilib ketadi.
Yuryev (hozirgi Tartu) universitetining professori A. A. Shmidt
1861- yilda qonning ivish jarayoni fermentativ jarayon
ekanligini
aniqladi. Qon plazm asida erigan holdagi fibrinogenni erim aydigan
fibrin oqsil holatiga o iis h i trom bin fermenti ta ’siri ostida amalga
oshadi. Qonda doimiv holda jigarda ishlab chlqiladigan nofaol
holdagi trom bin-protrom bin saqlanadi. Protrombin trom boplastin
www.ziyouz.com kutubxonasi
va kalsiy tuzlari ishtirokida faol trombinga ay lanadi,
qon plazmasi-
da kalsiy tuzlari mavjud. trombopalstin esa aylanib yuruvchi qonda
yo'q. u trom bositlarning yoki tananing boshqa hujay ralarining par-
chalanishidan hosil b o ia d i. Tromboplastinning hosil b o iish i ham
murakkab jarayondir. Tromoplastinning hosil b o iish id a trombo-
sitlardan tashqari yana qonning ayrim oqsillari ham ishtirok etadi.
Avrim oqsillarni qon tarkibida b o im aslig i qonning ivish jaravoni-
ga keskin ta ’sir etadi. Agarda qon plazmasida globulinlardan biri
(yirik molekulali oqsillardan) b o im agan ida gemofiliya kasalligi
yuz beradi.
Gemofiliya bilan kasallangan odamlarda
qonning ivishi keskin
pasaygan b o ia d i. Hattoki kichkinagina jarohat ham ularda xavfli
qon ketishini chaqirishi mumkin.
Oxirgi 30 yilda fan qonning ivishi haqidagi ju d a ko'plab yan
gi m a'lum otlar bilan boyidi. Qonning ivishida ishtirok etuvchi
k o'plab omillar mavjudligi aniqlandi.
Qon ivish jarayoni asab tizimi va ichki sekretsiya bezlari gor
monlari bilan boshqariladi. IJ ham barcha fermentativ jarayonlar
singari tezlashishi yoki sekinlashishi mumkin. Agarda qon ketishi-
da qonning ivish xususiyati qanday katta ahamiyatga ega bo'lsa,
qon tom irlari bo'ylab aylanishida uning doimiy ravishda suyuq
holda qolishi ham xuddi shunday ahamiyatga egadir. Tomirlar ichi
da qonning ivib qolishiga va u yerda trom blar
hosil b o iish ig a olib
keluvchi patologik holat qon ketishi singari kasallar uchun xavfli dir.
Yurakning vena tom irlarining trombozi (miokard infarkt), miya
tomirlari trombozi. o'p k a arteriyasi trombozi va h. k. kasalliklar-
ning mavjudligi hammaga m a iu m .
Organizmda qonning ivishiga qarshilik ko'rsatuvchi m odda
lar hosil b o ia d i. Xuddi shunday xususiyatga o'p ka va jigar hu-
javralarida ishiab chiqiladigan
geparin
egadir. Qon zardobida hosil
b o ia d ig an fibrinni erituvchi ferment - fibrinolizin oqsili topilgan.
Shunday qilib, qonda bir vaqtning o'zida ikkita: qonni ivituvchi
va uni ivishdan saqlovchi tizim lar mavjuddir. M a iu m darajadagi
ushbu tizim larning muvozanati tufayli
tom irlar ichida qon ivimay-
www.ziyouz.com kutubxonasi
di. Jarohatlanganda va ayrim kasalliklar paytida bu muvozanat bu
ziladi va qonni ivishiga olib keladi. Qon ivishini limon va otquloq
kislotalarining tuzlari ivish uchun zarur bo'lgan kalsiy tuzlarini
cho'ktiradi va bu jarayormi tormozlaydi.
Tibbiyot zulugining bo'yin bezlaridan juda kuchli ivishga qar-
shilik ko'rsatuvchi modda
Do'stlaringiz bilan baham: 
