Fiziologiyasi va gigiyenasi

0 ‘ng buyrak (oldingi qismi olib tashlangan):
1 - katta kosacha; 2 - kichik kosa; 3 - jom; 4 - siydik yo'li; 5 -
mag‘zli qatlam; 6 - piramidalar; 7 - po'stloq moddasi.
Buy rakning ichki botiq chekkalarida chuqur kesmalar bor, bular 
buyraklar darvozalaridir. Bu yerdan buyrak arteriyasi kirsa. buyrak 
venasi va siydik yo 'li chiqadi.
Buyrak moddalari ju da vengil ajraladigan fibrozli kapsula bi-
387
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ian zich qoplangan. Tashqi tom ondan buyraklar yog'li kletchatka 
qatlami - yog'li kapsula joylashgan.
Buyraklarda qon bilan kelgan moddalardan siydik hosil b o 'la ­
di. Buyraldar m urakkab tuzilishga ega. Unda tashqi ancha qoramtir 
po'stloq qatlami va ichki m ag'iz qatlami farqlanadi.
Buyrakning po'stloq moddalari uning barcha periferiyasini egal- 
lab olgan bo'lib, dastaklar shaklida m ag'iz moddalarga kirib turadi 
va uni 15-20 ta buyrak piram idalariga bo'ladi. ularning asosi tash- 
qariga m ag'izli m oddalarga yo'nalgan bo'lib, u esa buyrak jom iga 
yo'nalgandir.
25-rasm.
Nefronning tu zilishl:
1 - olib keluvchi tomir; 2 - olib chiquvchi tomir: 3 - koptokcha kapi- 
larlari; 4 - kapsulalar bo'shlig'i: 5 - egri-bugri kanalchalar; 6 - kapsula.
Buyrakning po'stloq qismi qizg'ish - talg'ir rangda bo'lib, uning 
qalinligi 5 -7 mm ni tashkil etadi, buyrakning m ag'iz qatlami ancha 
rangsiz b o ’ladi.
Buyraklarning tuzilish va funksional birligi bo'lib - buyrak
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tanachalari (nefronlar) hisoblanadi. Har bir buyrakda 1 mln ga ya- 
qin mikroskopik tanachalar sanash mumkin.
Buyraklar tanachalari p o ‘stloq qatlamdan ikki devoriy kosani 
eslatuvchi shakldagi uncha katta b o im ag an kapsuladan boshla- 
nadi, uning ichida esa qon tom irlar kapillarlaridan iborat koptok- 
cha joylashgan. Kapsula devorlari orasida bo'shliq b o iib , ulardan 
buyrak kanalchaiari boshlanadi. U egiladi-bukiladi va so‘ngra 
m ag‘iz qatlamga o ia d i. Bu egri-bugri buyrak kanalchalaridir.
Buyrakning m ag'iz qatlamida buyrak kanalchasi to ‘g ‘rilanadi, 
tugun hosil qiladi va p o ‘stloq qatlamiga qaytadi. Bu verda siydik 
kanalchaiari yana egilib bukiladi va so’ngra chiqaruvchi yo'lga
- yig'uvchi buyrak nayiga tushadi. Y ig‘uvchi buyrak naychalari 
birikib umumiy chiqaruv y o ‘lini hosil qiladi. Bu y o ila r buyrakning 
m ag‘izli qatlam orqali piram idaning uchiga qarab o ‘tadi.
Har qaysi 2-3 buyrak piramidasi o ‘zining uchlari bilan q o ‘shi- 
lishib birgalikda so‘rg ic h la r hosil qiladi. S o‘rg ich lard a jud a 
ko'plab teshikchalar b o iib , ular bilan chiqaruvchi navchalartam om
b o ia d i va ular kosachaga ochiladi. Kosachalar siydik chiqaruvchi 
y o ila rn in g boshlanishi hisoblanadi. Kichik buyrak kosachalari, 
bir-birlariga qo'shilib. 2-3 ta katta buyrak kosalarini hosil qiladi, 
ular ham, o 'z navbatida, buyrak jom iga o ’tadi.
Buyrak jom i - voronka shaklidagi nozik devorli puch holdagi 
bo'shliqdir. Siydik buyrak jom idan siydik pufagi bilan tutashgan 
siydik y o ila rig a tushadi.
Bitta nefrondagi kanalchalarning umumiy uzunligi 35-50 mm ni 
tashkil etadi. Buyraklarda qariyib 130 km siydik o iu v c h i navchalar 
mavjud. Bir kecha-kunduzda buyraklarda 170 1 suyuqlik filtrlana- 
di, chunki undan 1,5 1 haqiqiy siydik konsentratsiyalanadi va orga- 
nizmdan tashqi muhitga chiqarib tashlanadi.