Fiziologiyasi va gigiyenasi

Nazorat savollari:
1. Moddalar almashinuvining fiziologik qonuniyatlari qanday yuzaga 
keladi?
2. Anabolizm va katobolizmning yoshga oid xususiyatlari nimada?
3. Oqsillar almashinuvining bola organizmi uchun qanday ahamiyati 
bor?
4. Yog'lar almashinuvi o'sayotgan organizm uchun qanday ahamiyat- 
ga ega?
5. Uglevodlar bolalar organizmi uchun qanday ahaiyatga ega?
6. Suv, m a’danli moddalar va darmondorilarning bola organizmi 
uchun me'yoriy ko'rsatkichlari qanday ahamiyatga ega?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

7.
Energiya o'sish va rivojlanishda 
q a n d a y
rol o'vnaydi?
8. Oziqlanish va uning fiziologik qonuniyatlarini tushuntiring.
XIII BOB. AYIRUV JARAYONLARINING
YOSHGA OID XUSUSIYATLARI
1 3 .1 . Ayirish jaravonlarining ahamiyati
M oddalar almashinuvi jarayonlarida parchalanish mahsulotlari 
hosil b o ia d i. Bu mahsulotlarning bir qismi organizm tom onidan 
o'zlashtirilsa. qolganlari esa undan chiqarib tashlanadi.
0 ‘pka orqali organizmdagi karbonat angidrid, suv va uchuvchi 
m oddalar chiqariladi. Ichaklar najas tarkibida ay rim tuzlarni, ter 
bezlari - suv. tuzlar. organik moddalarni ajratadi.
Ayiruv jarayonlarida asosiy rolni buyraklar o'ynaydi. chunki 
ular orqali organizmdan suv. tuzlar. ammiak. mochevina. siydik 
kislotasi chiqarilib. qonning osmotik xususiyatlarining doimiyli- 
gini ta'm inlaydi. Buyraklar orqali organizmda hosil b o ia d ig a n
yoki dorilar shaklida qabul qilinadigan zaharli m oddalar chiqarib 
yuboriladi.
Buyraklar qonning m a iu m o ich am d ag i doimiy reaksiyasini 
ta 'm in etadi. Qonda almashinuv mahsulotlarining kislotali yoki 
ishqorli mahsulotlari jam lanib qolsa. buyraklar orqali o'shalarga 
mos tuzlarning ortiqcha qismini chiqarib yuborilishini tezlashtiradi.
Qon reaksiyasining doimiyligini ta'm inlashda buy raklar tom oni­
dan sintezlanadigan am miak kislotali m oddalar tarkibidagi natriy 
va kaliyning o'rni almashtirishi ayiruv jarayonidagi buyraklarning 
rolini yanada oshirdi. Bu paytda ammoniy tuzlari hosil b o iib . ular 
siydik tarkibida chiqarib yuboriladi, natriy va kaliylar organizm eh- 
tiyojlari uchun saqlab qolinadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Buyraklar (ular ikkita - o ‘ng va chap) loviya shaklida bo'lib, 
tashqi toinoni biroz shishgandek k o ‘rinishda bo*Isa, ichki tomoni -
botiq. Ular q izg 'ish -q o 'n g ‘ir rangda bo'lib, massasi 120 g ga yaqin.
Buyraklar umurtqa pog'onasining bel qismida, ya'ni I va II bel 
segmentlari darajasida joylashgan. 0 ‘ng buyrak chap buvrakdan 
2-3 sm pastda joylashgan. Har bir buyrakning yuqorigi uchida 
buyrak usti bezlari yotadi.
24-rasm.