Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

QON IVISHINING BOSHQARILISHI
Asrimizning boshida hozir stress nomini olgan (qo’rqish, g’azablanish,
azoblanish va boshq.) holatlarda qon ivishining tezlashishi aniqlangan edi.
Ma’lumki, bunday holatlarda simpatik nerv tizimi qo’zg’alib, buyrak usti
bezlaridan adrenalin ajralishi kuchayib, giperadrenalinemiya rivojlanadi. Qoning
ivish vaqti tromboplastin hosil bo’lish bosqichi hisobiga 5-10 daqiqadan 3-4
daqiqagacha qisqaradi.
Simpatik nerv tizimi qo’zg’alganidagi qon ivishining tezlashishi
(giperkoagulemiya) adrenalin va noradrenalin ta’siriga bog’liq. Uning asosiy
sababi shuki, adrenalin qon tomirlar devoridan tromboplastin ajralishini
tezlashtirish qobiliyatiga ega. Bundan tashqari, adrenalin tomirlardagi qonning
Xageman omilini faollaydi. Bu omil esa qon tromboplastini paydo bo’lishining
sababchisi hisoblanadi.
Adrenalin to’qima lipazalarini faollab, fosfolipidlarning eritrotsitlardan
ajralishini yengillashtiradi vaqonda tromboplastin faolligini oshiradi.
Simpatik nerv tizimi qo’zg’alganda rivojlangan giperkoagulemiya qozg’alish
tugagandan so’ng ikkilamchi gipokoagulemiyaga o’rin beradi, chunki
birlamchi qon ivishi kuchayganda ivituvchi omillar sezilarli miqdorda
sarflangan edi.
Shunisi 
qiziqki, 
parasimpatik 
nerv 
tizimining 
qo’zg’alishi 
ham
giperkoagulemiyaga olib keladi. Bu gemokoagulyatsiya mexanizmlarining
evolyutsiyasida faqat yagona himoya moslashuv reaksiya sifatida (qon oqishini
tez to’xtashini ta’minlovchi giperkoagulemiya sifatida) shakllanganidan dalolat
beradi.
Katta yarim sharlar po’stlog’i qon ivish jarayoniga sezilarli ta’sir ko’rsatadi.
Bu ta’sir endokrin bezlar, xususan buyrak usti bezlarining mag’iz qismi
faoliyatini o’zgartirish, qon tomirlarni kengaytirish yoki toraytirish yo’li bilan
yuzaga chiqadi. Yarim sharlarning qon ivishini boshqarishda ishtirok etishidan
giperkoagulemiya yuzaga keltiradigan shartli reflekslar hosil qilish mumkinligi
ham dalolat beradi.