Fiziologiya so’zi yunoncha bo’lib, tabiiyot ma’nosini bildiradi. XVI asrdan

VENALARDA QONNING HARAKATI
Venalarda qon harakati umuman qon qylanishining muhim omili hisoblanadi,
chunki diastola vaqtida yurakning qon bilan to'lishi shu omil bilan bbelgilanadi.
Venalarning muskul qavati uncha qalin bo'lmaganidan, ularning devori
arteriyalar devoriga qaraganda ko'proq cho'ziladi. Shuning uchun venalardagi
bosim hatto oz bo'lganda ham, devori ancha cho'ziladi va ularda talaygina qon
to'planib qolishi mumkin.
Venoz bosim va venalarda qonning oqish tezligi.
Venalarda bosim tez
pasayadi. Postkapillyarlarda bosim 20 mm s.u. da bo'lsa, mayda venalarda 12-15
mm.s.u. da bo'ladi. Ko'krak qafasidan tashqaridagi yirik venalarda bosim 5-6
mm.s.u. ga teng, venalarning o'ng bo'lmachaga o'tadigan qismida bundan ham
past, ya'ni 2-5 mm.s.u. ga teng. Nafas olganda 0 atrofida bo'ladi.
Venoz tizimning boshlanishidagi bosim yurakning qonga baxsh etgan bosim
qoldig'idir. Qorinchalarning qisqarishi qonga bergan kinetik energiya qon
kapillyarlardan o'tganidan keyin ham qisman saqlanib qoladi. Bu qoldiq
bosimdan tashqari, qonning venalar orqali yurakka qaytib kelishida ko'krak
qafasining so'ruvchi kuchi katta ahamiyatga ega. Nafas olgan paytda ko'krak
qafasi kengayadi, ko'krak bo'shlig'ida bosim manfiylashadi (ya'ni atmosfera
bosimidan past bo'lib qoladi). Venalar devori yupqa bo'lgani uchun bu manfiy
bosim ularga ham tarqaladi. Natijada qonning yurak tomon harakati tezlashadi.
Demak, venalarning boshlanish qismida bosim 12-15 mm.s.u. ni tashkil qilsa,
oxirida 2-5 mm.s.u ga teng, nafas olgan paytda hatto manfiy bo’ladi. Bosimdagi
bu farq qonning yurak tomon harakatini ta’minlovchi dastlabki kuchdir.
Skelet muskullarining ritmik qisqarishlari ham (masalan, yurgandagi, o’tin
arralagandagi harakatlar) venalarda qonning oqishiga yordam beradi. Qisqargan
muskul ichidagi va yonidagi venalarni qisib, ulardagi qonni siqib chiqaradi.
Venalardagi qopqoqlar siqib chiqarilgan qonni faqat yurak tomon harakat
qilishini ta’minlaydi.
Periferik venalarda qon oqishning tezligi 6-14 sm/s, kavak venalarda 20 sm/s
atrofida. Venalarda qon oqishi arteriyalarga nisbatan sekinroq bo’lgani boisi
shundaki, ular arteriyalarga nisbatan 2-3 baravar keng.
VENA PULSI
Vena pulsi deb yurakka yaqin joylashgan venalarda bosim va hajm
o’zgarishlariga aytiladi. Vena pulsining kelib chiqishiga asosan o’ng
bo’lmachada bosimning o’zgarishi sabab bo’ladi.
Vena pulsining egri chizig’i – flebogrammada uchta tish ajratiladi: a, c, v
(39-rasm). a-tish o’ng bo’lmachaninig sistolasiga to’g’ri keladi. Hademay vena
pulsi egri chizig’ida c-tish paydo bo’ladi. Bu bo’yinturuq venanin yonida va
undan pastroq joylashgan uyqu arteriyasining turtkisidir. v-tishning paydo
bo’lishi qorinchalar sistolasi oxirida bo’lmachalar qonga to’lib, ularga qon

---

tushishi biroz to’xtab qolishiga bog’liq. Shu vaqtda venalarda bosim oshib, v
tishni paydo qiladi.