|
4.3.Шахс хатти-ҳаракатларини кузатиш.
Мотиваторларни аниқлаш жуда муҳимдир.Кўпчилик муаллифлар уларни мотивлар деб аташади. Шунинг учун А. Н. Леонтиев мотивларни муайян ҳаракатни содир этиш, фаолиятнинг намоён бўлиши заруриятининг сабабларини тушуниш билан боғлиқ. Лекин бу сабаблар муайян ҳаракат ёки ҳаракатга олиб келмайди, ундовчи кучга ега емас. Масалан, ўқувчи уй вазифасини бажариш кераклигини билади, акс ҳолда ўқитувчи икки баҳо қўйишини, уришишини,танбеҳ бериши ва ҳакозаларни тушунади. Бу сабабларни тушуниш мотивлар эмас, бола шундай бўлса-да, вазифани бажариш учун унга жозибадор нарса ваъда қилинган бўлса албатта, у шуғулланишни бошлайди. Ва бу " ҳақиқий " сабабчига (мотивга эмас), янги маънога ( уй вазифани бажариш керак) айланади. Шундай қилиб, мотивация жараёнида (мақсад ва унга эришиш йўлларини танлашда) кўпгина мотиваторлар фақат "маълум", "англашилган" бўлиб қолади ва "чинакам ҳаракат" фақат инсон учун энг катта аҳамият касб этиб, мотивациянинг шаклланишига олиб келади. Ҳосил бўлган мотив ҳар доим самаралидир, чунки у "бу ерда ва ҳозир"мақсадга эришиш учун рағбатни ўз ичига олади. Шуни таъкидлаш керакки, мотиваторларни тушуниш омилларни тушунишдан фарқ қилади - мотиваторлар томонидан инсонга иш жараёнидан ҳақиқий қониқиш тажрибасини келтирадиган омиллар: тан олиш, рағбатлантириш, эришиш ва бошқаларга эришилади.
4.4.Мотивларни аниқлашга қарилган экспериментал методикалар.
Мотивлар ва мотивларни ўрганиш усуллари. Мотивлар ва мотивларни ўрганиш учун суҳбат, сўров ва сўровномадан фойдаланамиз. Шахснинг реал ҳаракати ёки ҳаракатининг сабаблари ва мақсадлари ҳақида оғзаки ёки ёзма сўров унинг фаолиятининг асосини аниқлашнинг энг қисқа усули: турли мотиваторлар, шахсий диспозициялар, эҳтиёжлар, манфаатлар ва шахснинг йўналиши. Сўров шахснинг ҳаракат сабабини асосли тушунтириш, уларнинг хатти-ҳаракатларини оғзаки асослаш, яъни мотивация билан боғлиқ. Бироқ, муаммо шундаки, кўпинча мотивация ва мотив бир-бирига тўғри келмайди ёки фақат қисман мос келади.
Биринчидан, инсон муайян ҳаракатни содир этишга ундовчи асосий омилни тўла англамаслиги мумкин. Мисол учун, сиз ихтиёрий равишда машғулотни (касб, спорт, ҳаваскорлик клуб) танлаганингизда, кўпчилик одамлар учун асосий далил танланган машғулотнинг ёқтирилишидир. Ва бу қарор қабул қилиш учун етарли сабабдир. Одатда, одамлар нима учун бу фаолиятни ёқтиришларини билишмайди шунинг учун инсон фаолиятининг йўналишини белгилайдиган асосий омил яширин қолади.
Мотивларни ўрганишда кўпроқ ишончли усул сўроқ усули ҳисобланади, унда мавзу, таклиф этилган вазифага мувофиқ ўзини ва ўз ҳаракатининг сабабини тушунтиради. Муаммоли вазиятларнинг тавсифи билан боғлиқ бўлган бу усул субъектларнинг проекцияси орқали жавобларини ҳақиқий ҳаётда бундай хатти – ҳаракатларга ва унинг оқланишига олиб келиши мумкин бўлган барқарор ва доминанат муносабат, қарашлар, ҳукмларни аниқлашга имкон беради. Сўровда мавзулар ўз позициясини хаёлий мавзу билан боғлайди; мисол учун, инсон бировнинг хатти-ҳаракати ҳақида гапирганда ва унинг мумкин бўлган вариантларини таклиф қилганда, демак, бундай хулқ-атвор моделлари (мотивацион стратегиялар) мавжуд ва у потенциал равишда худди шундай қилиши мумкин. Н. С. Копеина (1984) мотивацион сўровномани тўлдирганда, мавзу мотивацияни ташхислаш масаласи эканлигини тахмин қилмаслиги керак, деб ҳисоблайди. Тадқиқот мақсади ҳақидаги хабар, унинг маълумотларига кўра, натижани бузади; худди шу, ушбу муаллифга кўра, сўровномада "маскировка" қилмасдан, фақат тўғридан-тўғри саволлар мавжуд бўлса, яхши бўлишини айтади. Аксинча, М. В. Матюхина (1984) ёш ўқувчиларда ўқитишнинг энг кам онгли мотивларини аниқлаш учун тайёр мотивлар рўйхатига эга бўлган усуллардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ деган хулосага келди. Бундан ташқари, Н. С. Копеина ўқитувчининг ўзи томонидан талабаларнинг сўровларини ўтказиш мос эмас, деб ҳисоблайди: талабалар дарсдан қониқиш ўқитиш мотивация ҳақидаги саволларга жавоб беришда уятчанлик бўлиши мумкин. Бундай текширув психолог ёки бетараф шахс томонидан ўтказилса яхши бўлади.
Мотив тузилишини ойдинлаштириш учун анкета методини суҳбат методи билан бирлаштириш мақсадга мувофиқдир. Айниқса, болаларнинг мотивларини ўрганишда бунинг аҳамияти катта. Агар мотивни суҳбат методи билан аниқлаш қийин бўлса, муаммоли-мотивацион вазиятда болаларни амалий ишга жалб этиш жараёнида аниқлаштирилса бўлади.
Бу усуллар маълум бир вазиятда инсоннинг хатти-ҳаракати сабабларини тушунтириш ва башорат қилишда ёрдам бериши мумкин, чунки улар унинг энг барқарор ва устувор эҳтиёжларини, манфаатларини, шахсий тасарруфларини ва шахсий йўналишини аниқлашга ёрдам беради. Мисол учун, бир кишининг ҳамдардлик интенсивлигини билиш, сиз у кишидан қачон қандай ёрдам кутишингизни ва унга қачон ёрдам беришингизни тушунишингиз мумкин.
Назорат учун саволлар:
1.Франкл проектив методикалари классификацияси?
2.Мотировка ва мотиваторларни ўрганиш-суҳбат, сўров,анкета?
3.Шахс хатти-ҳаракатларини кузатиш?
4.Мотивларни аниқлашга қарилган экспериментал методикалар?
Do'stlaringiz bilan baham: |
