Fiziologiya odam anatomiyasi asoslari bilan

Nafas olishni boshqarish mexanizmlari.
Nafas 
olishni 
ta’minlovchi 
mushaklarning qisqarishini markaziy nafas olish mexanizmi bajaradi. Nafas olishni 
boshqaruvchi apparatning ajralmas zvenosi sifatida xemoretseptorli va 
mexanoretseptorli tizimlar ham ishtirok etadi. Uzunchoq miyada bir necha guruh 
nafas olish neyronlari joylashgan bo‘lib, ularning impulslarni yuzaga chiqarish 
faolligi nafas bosqichlariga bog‘liq holda o‘zgaradi. Nafas olinganda impulsni 
yuzaga chiqarish faolligi ortadigan inspirator neyronlar va bu faollik nafas 
chiqarilganda oshadigan ekspirator neyronlar tafovut qilinadi. Bundan tashqari, 
nafas bosqichlari almashganda (nafas olish to‘xtab, nafas chiqarish boshlanganda 
yoki nafas chiqarish to‘xtab, nafas olish boshlanganda) qo‘zg‘aladigan neyronlar 
ham bor. Nafas neyronlarining deyarli hammasi ikkita yadrolar guruhida 
joylashgan bo‘lib, ular uzunchoq miyaning dorsal va ventral yadrolaridir. 
Yadrolarning dorsal guruhini tashqil qiluvchi neyronlarning ko‘p qismi inspirator 
neyronlardir. Ularning aksonlari diafragma asabni hosil qiluvchi motoneyronlarda 
tugaydi (orqa miyaning bo‘yin segmentlarida). Yadrolarning ventral guruhidagi 
nafas neyronlari, inspirator va ekspirator neyronlar, asosan orqa miyaning ko‘krak 
va bel segmentlaridagi qovurg‘alararo va qorin mushaklari faoliyatini 
boshqaruvchi motoneyronlarga bog‘liq. Varoliyev ko‘prigida ham nafasni 

---

91 
boshqarishda ishtirok qiladigan neyronlar bor. Bu neyronlar yig‘indisi 
pnevmotaksik markaz deb ataladi. Bu markazning vazifasi, nafas bosqichlari 
almashinishini ta’minlashdan iborat bo‘lib, uning shikastlanishi nafas olishni juda 
cho‘zib yuboradi va nafas juda ham chuqurlashadi. 
 Mavzuni o‘zlashtirilishini tekshirish uchun savollar:
1.
Nafas a’zolari faoliyatini tushuntiring? 
2.
Nafas olish tizimi a’zolarining anatomiyasini tushuntiring? 
3.
Havo yo‘llari bu…? 
4.
Plevra bu...? 
5.
Nafas olishda ishtirok etuvchi muskullarini tushuntiring? 
6.
Nafas harakatlarini tushuntiring? 
7.
O‘pkalarning nafas hajmlarini tushuntiring?