Fiziologiya odam anatomiyasi asoslari bilan

Fiziologiya fanining tekshirish usullari. 
Fiziologiyaning asosiy usuli bo‘lib 
kuzatish va tajriba – eksperiment hisoblanadi. Fiziologik tajribalarda o‘tkir va 
surunkali usullardan keng foydalaniladi. Fiziolog kuzatish va tajribalar 
o‘tkazishda, tajribaga tabiiy yondashishga harakat qiladi va unga sifat va miqdoriy 
xarakteristika beradi. Fiziologik tadqiqotlar hozir o‘zining yuqori saviyasiga etgan 
grafik qayd qilish usuli katta ahamiyatga ega. Aniq va yuqori sezuvchan asbob 

---

14 
uskunalardan foydalanish turli tuman fiziologik jarayonlarni kuzatishga imkon 
yaratadi.
Tajriba shakllari juda turli tumandir tashqi muhitning turli tuman omillarini 
hayvonlar organizmiga ta’sirini o‘rganishda ularni mahsus sharoitlar yaratilgan 
kerakli (muayyan namlik, harorat, gaz tarkibi, ionlashtiruvchi nurlanish, 
ultrabinafsha nurlanish va b.sh. ) kameralarga joylanadi. Tajribada aniq ma’lumot 
olish uchun muayyan bir omil ta’siridan foydalaniladi. U yoki bu organni 
organizmdagi ahamiyatini o‘rganish uchun shu organni organizmdan olib tashlab, 
yoki boshqa joyga ko‘chirib o‘tkazib, kuzatib o‘rganiladi. Organni asab sistema 
bilan bog‘liqligini o‘rganish uchun esa uni asabi kesiladi (deasabatsiya). Ichki 
organlar ishini o‘rganish uchun naychalar o‘rnatish usulidan foydalaniladi: 
masalan: oshqozonga, ichakga yoki siydik pufagiga plastmassa, temir naycha 
o‘rnatiladi, ikkinchi uchi esa teri yuzasiga chiqarib tikiladi yoki katta bez yo‘llari 
tashqariga chiqarilib tikiladi.
Hayvonda yoki ular ayrim a’zolarini funksiyalarini uzoq muddat kuzatish 
uchun surunkali usullardan keng ko‘lamda foydalaniladi.
Radiotelemetrik usul juda ham qulay bo‘lib, tekshirilayotgan hayvondagi 
(tabiiy sharoitda tekshirilayotgan yuqori mahsuldor hayvonlarning fiziologik 
ko‘rsatkichlariga taaluqli) fiziologik ma’lumotlarni masofada turib radioaloqa 
orqali oladi. Organlarni izolyatsiya qilish usuli ham katta ahamiyatga ega bo‘lib, 
buning uchun izolyatsiya qilingan organ qon tomiri orqali muayyan eritmani 
yuborib masalan: izolyatsiya qilingan quloqni turli xil farmakologik moddalarga 
reaksiyasi o‘rganiladi.
Somatoskopik usuli
- yaxlit odam tanasini yoki uni tashkil etuvchi 
qismlarini sirtdan tekshirish. Bu usul asosida ko‘krak qafasining shakli, 
muskullarning va teri osti yog` qatlamini rivojlanish darajasini, umurtqa 
pog`onasining qiyshiqliklarini, tana konstitutsiyasi xususiyatlarini aniqlash 
mumkin. Tibbiyotda bu usul 3 yo‘lda olib boriladi: a) palpatsiya - paypaslab 
ko`rib o`rganish yo‘li. b) perkussiya – barmoq yoki bolg`acha bilan tukullatib 
ko`rib aniqlash yo‘li. v) auskultatsiya – maxsus eshituv asboblar yordamida

---

15 
eshitib ko`rish yo‘li. Ko`rsatilgan usullar a’zolarni sog`lom yoki kasallangan 
holatini ajratishda katta yordam beradi.
Endoskopik usuli
– ichki a’zolarni ichki yuzalarini va a’zolar ichida ro`y 
berayotgan jarayonlarni tekshirish mumkin. Endoskop asbobi yordamida hazm
tizimining a’zolarini, nafas olish tizimining a’zolarini, yurak, qon tomirlarni, 
siydik ajratish tizimining a’zolarini chuqur o`rganish mumkin.
Tajribalar davrida turli tuman usullardan foydalanish organizmda 
kechayotgan jaroyonlar mohiyatini chuqur o‘rganish imkonini beradi. Hozirgi 
vaqtda tadqiqotlarni organizmda, uning organ, to‘qima,hujayra, subkletochnim va 
molekulyar darajada o‘rganilmoqa.
Fiziologiyani har bir fiziologik jarayonlarini alohida o‘rganish, ya’ni alohida 
hujayra funksiyasi, alohida organni ishi haqida ma’lumot olish tahliliy-analitik 
uslub vazifasiga kiradi. Lekin organizm hayot faoliyatini to‘liq o‘rganish uchun bu 
yetarli emas bo‘lib, organizmni tashqi muhit bilan aloqador holda barcha 
bog‘lanishlarni o‘rganish zarurdir. Shunday qilingan taqdirdagina organizmlarni 
tabiiy yashash sharoitlariga yaqinlashtirish mumkin.