«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим, тиббий профилактика, фармация, факультети талабаларига

56.savol Reflekslar fiziologiyasi?
Javob:Odam va hayvonlarda juda kóp Reflekslar órganilgan.Barcha Reflekslarni qaysi 
bir xususiyatiga kóra alohida guruhlarga ajratiladi.Biologik ahamiyatiga kóra barcha 
Reflekslarni ovqatlanish,himoyalanish tusmollash órganish ,jinsiy va boshqa 
reflekslarga bólinadi.Individni ovqatga bólgan ehtiyojini qondirishga yónaltirilgan 
barcha harakatlarnj ovqatlanish refleksiga kiritiladi.Ózini va óziga yaqinlarini jabrlanib 
qolishidan saqlovchi harakatlar himoya reflekslardir.Órganish Reflekslari yordamida 
yangi narsa órganiladi.Jinsiy Reflekslar óziga óxshaganni yaratish va voyaga 
yetkazishga qaratiladi.
Retseptorlarning joylanish joyiga kóra teri,kórish,eshitish,hidlash Reflekslari 
mavjud.Bularninv barini ekstoretseptorli Reflekslar Deb ataladi,ichki azolardagi 
retseptorlardan boshlanadigan Reflekslarni interoreseptorli ,muskul pay va 
bógimlardagi retseptorlar ishtirokida yuzaga keladigan harakatlarni 
propioretseptorlar Reflekslar deyiladi.Reflekslarni javob reaksiyalariga kôra 
Reflekslarni harakatlantiruvchi va sekretor Yani shira ishlab chiqaruvchi reflekslarga 
bólinadi.Haraktlantiruvchi reflekslarda javob reaksiyasi muskul qisqarish orqali 
amalga oshadi.sekretor shira chiqaruvchi reflekslarda javob reaksiyasi bez 
tóqimalaridan suyuqlik chiqishi bn kórinadi. Hosil bólishiga kóra Reflekslarni sharltli 
va shartsiz reflekslarga bólinadi.
57.Парабиоз физиологияси;
Parabioz (para... va ... bioz) — 1) tirik toʻqimaning qoʻzgʻatuvchi taʼsiriga javoban 
kechiradigan davriy holati. Nerv (muskul)ning oʻzgargan qismi taʼsirchanligi pasayishi tufayli 
beriladigan qoʻzgʻalish ritmini oʻtkazmaydigan boʻlib qoladi. P. haqidagi tushunchani rus olimi 
N. Ye. Vvedenskiy ishlab chiqqan. P.ning rivojlanishi bir necha fazalar orqali oʻtadi. Provizor, 
yaʼni tenglashtirish fazasida nerv (muskul)ning davriy impulslarni oʻtkazish xususiyati har 

---

qanday qoʻzgʻalish kuchiga nisbatan bir xilda pasaygan boʻladi. Paradoks al faza — kuchli 
qoʻzgʻalishlar nervning oʻzgargan qismi orqali oʻtkazilmaydi, kuchsiz qoʻzgʻalishlar esa 
muskullarning kuchli qisqarishiga olib keladi. T o r mozlovchi faza — nervning qoʻzgʻalishni 
oʻtkazish xususiyati butunlay yoʻqoladi. P. — qaytar hodisa, lekin zararlovchi omilning 
kuchayishi hayotiy faoliyatning butunlay izdan chiqishi va oʻlimga olib kelishi mumkin. 
Vvedenskiy P.ni turgʻun, yaʼni oʻzgarmas qoʻzgʻalishning oʻziga xos holati, kelayotgan 
qoʻzgʻalishlar toʻlqini turgʻun qoʻzgʻalishlar bilan birga qoʻshilib chuqurlashtirishi hamda nerv 
markazlarida qoʻzgʻalishni tormozlanishga oʻtish modeli sifatida qaragan. Zamonaviy ada-
biyotlarda "P." termini, asosan, eks-tremal va patologi k vaziyatlarga nisbatan qoʻllanadi. 
2) Bir organizmning ikkinchisi bilan oʻzaro taʼsirini oʻrganish maqsadida 2 ta (baʼzan 3 ta) 
hayvonni qon aylanish sistemasi yoki ular terisini tikib qoʻyish orqali sunʼiy birlashtirish. 
Tuban tuzilgan organizmlarda (boʻshliq-ichlilar, chuvalchanglarda), shuningdek, dumli suvda 
va quruqlikda yashovchilarda P.ni amalga oshirish ancha oson, is-siqqonli hayvonlarda bu 
juda mushkul.
Parabioz doktrinasining asosini tashkil etuvchi eksperimental faktlar, N.V. Vvedenskiy (1901) 
o'zining "qo'zg'alish, inhibe va behushlik" klassik asarida ta'kidlagan. 
Parabiozni o'rganishda, shuningdek, qobiliyatsizlikni o'rganishda asab-mushak tayyorgarligi 
bo'yicha tajribalar o'tkazildi. 
N.E.Vvedenskiy, agar asabning hududi o'zgarishi (ya'ni shikastlovchi vositaga ta'sir qilishi), 
masalan, zaharlanish yoki shikastlanish bilan duch kelsa, bunday saytning yaroqliligi keskin 
kamayishini aniqladi. Zararlangan hududda har bir harakat potentsiali sekin bo'lganidan 
keyin asab tolasining dastlabki holatini tiklash. Ushbu sohada tez-tez sodir bo'ladigan 
stimullar ta'sirida, u ma'lum bir tirnash xususiyati ritmini qayta ishlab chiqara olmaydi, 
shuning uchun impulslarning o'tkazuvchanligi bloklanadi. 
Neyromuskulyar preparat nam xonaga joylashtirildi va uning nervlariga tirnash xususiyati 
keltirib chiqaradigan va biopotentsialni ajratib turadigan uch juft elektrod qo'llanildi. Bundan 
tashqari, tajribalarda buzilgan va o'zgargan joylar o'rtasida mushak va asabiy kasılmalar qayd 
etildi. Agar tirnash xususiyati beruvchi elektrodlar va mushaklar orasidagi maydon giyohvand 
moddalarga duchor bo'lsa va asabni tirnash xususiyati davom etsa, unda bir muncha vaqt 
o'tgach, tirnash xususiyati bilan javob to'satdan yo'qoladi. YO'Q Vvedenskiy, xuddi shunday 
sharoitda dorilarning ta'sirini o'rganib, telefon yordamida behushlik ostidagi nervning asabiy 
bioko'plarini tinglab, tirnash xususiyati ritmi mushaklarning tirnash xususiyati uchun javob 

---

berishidan biroz oldin butunlay yo'q bo'lib ketishini payqadi. Kamaytirilgan layoqatlilik holati 
N.E. Vvedenskiy parabiozi deb nomlangan. Parabioz holatining rivojlanishida ketma-ket bir-
birini almashtirgan uch bosqichni qayd etish mumkin: 
Tekislash, 
Paradoksal va 
Tormoz 
zaif (kam uchraydigan), mo''tadil va kuchli (tez-tez) tirnash xususiyati asabiga qo'llanilganda 
qo'zg'aluvchanlik va o'tkazuvchanlikning turli darajalari bilan ajralib turadi. 
Agar giyohvand moddalar inhibitatsiya fazasi rivojlanib borganidan keyin harakat qilishni 
davom ettirsa, asabda qaytarilmas o'zgarishlar bo'lishi mumkin va u o'ladi. 
Agar preparatning ta'siri to'xtatilsa, asab asta-sekin asabiy qo'zg'aluvchanlik va 
o'tkazuvchanlikni tiklaydi va tiklanish jarayoni paradoksal fazani rivojlanishidan o'tadi 
Parabioz holatida qo'zg'aluvchanlik va yengillik pasayadi. 
N.E.Vvedenskiyning parabioz haqidagi ta'limoti tabiatan universaldir, chunki nerv-mushak 
tayyorgarligini o'rganishda aniqlangan javob shakllari butun organizmga xosdir. Parabioz tirik 
mavjudotlarning turli ta'sirlarga moslashuvchan reaktsiyalarining shaklidir va parabioz 
doktrinasi nafaqat hujayralarga, to'qimalarga, organlarga, balki butun organizmga turli xil 
javob mexanizmlarini tushuntirish uchun keng qo'llaniladi. 
Bundan tashqari: Parabioz - "hayot yaqinida" degan ma'noni anglatadi. Parabiotik 
stimulyator nervlarga ta'sir qilganda (ammiak, kislota, yog 'erituvchilari, KCl va boshqalar) 
paydo bo'ladi, bu tirnash xususiyati beruvchi ta'sirchanlikni o'zgartiradi va pasaytiradi. 
Bundan tashqari, u bosqichma-bosqich, asta-sekin pasayadi. 
Parabiozning bosqichlari: 
1. Birinchidan, parabiozning tenglashtirish bosqichi kuzatiladi. Odatda kuchli stimul kuchli 
javob beradi, kichikroq esa kichikroq javob beradi. Bu erda turli xil kuchlarning turli 
stimullariga teng darajada zaif reaktsiyalar kuzatiladi (Grafik namoyishi). 
2. Ikkinchi bosqich parabiozning paradoksal bosqichidir. Kuchli stimul zaif javob beradi, 
kuchsiz esa kuchli javob beradi. 
3. Uchinchi bosqich - parabiozning inhibitatsion fazasi. Va zaif va kuchli tirnash xususiyati 
beruvchi narsaga javob yo'q. Bu qobiliyatning o'zgarishi bilan bog'liq. 
Birinchi va ikkinchi bosqichlar teskari, ya'ni. Parabiotik vosita ta'sir etgandan so'ng, to'qima 
dastlabki holatiga qaytariladi. 
Uchinchi faza tiklanmaydi, qisqa vaqtdan keyin inhibisyon fazasi to'qima o'limiga o'tadi. 
Parabiotik fazalar vujudga kelish mexanizmlari 

---

1. Parabiozning rivojlanishi shikastlovchi omil ta'sirida layoqatsizlik va funktsional 
harakatchanlikning pasayishi bilan izohlanadi. Bu parabioz fazalari deb ataladigan 
javoblarning tagiga yotadi. 
2. Oddiy holatda to'qima tirnash xususiyati kuchi qonuniga bo'ysunadi. Tirnash xususiyati 
qanchalik katta bo'lsa, javob shunchalik ko'p bo'ladi. Maksimal javobni keltirib chiqaradigan 
tirnash xususiyati beruvchi narsa mavjud. Va bu qiymat tegmaslik chastota va tirnash 
xususiyati sifatida belgilanadi. 
Agar bu chastota yoki stimulning kuchi oshsa, unda javob kamayadi. Ushbu hodisa - bu 
tirnash xususiyati chastotasi yoki kuchining pasayishi. 
3. Optimalning qiymati layoqatlilik qiymatiga to'g'ri keladi. Chunki lability - bu to'qimaning 
maksimal qobiliyati, bu to'qimaning eng katta javobidir. Agar o'zgaruvchanlik o'zgarsa, unda 
tegmaslik o'rniga pessimum rivojlanadigan qiymatlar siljiydi. Agar siz to'qimalarning 
yaroqliligini o'zgartirsangiz, unda tegmaslik reaktsiyaga sabab bo'lgan chastota endi 
pessimumga olib keladi. 
Parabiozning biologik ahamiyati 
Vvedenskiyning laboratoriya sharoitida nerv-mushak tayyorgarligi bo'yicha parabiozning 
aniqlanishi tibbiyot uchun juda katta oqibatlarga olib keldi: 
1. U o'lim hodisasi bir zumda emasligini, hayot va o'lim o'rtasida o'tish davri borligini 
ko'rsatdi. 
2. Ushbu o'tish bosqichlarda amalga oshiriladi. 
3. Birinchi va ikkinchi bosqichlar qaytariluvchi, uchinchisi esa qaytarilmas. 
Tibbiyotda bu kashfiyotlar klinik o'lim, biologik o'lim tushunchalariga olib keldi. 
Klinik o'lim - bu qayta tiklanadigan holat. 
Biologik o'lim - qaytarib bo'lmaydigan holat. 
"Klinik o'lim" tushunchasi shakllanishi bilanoq, yangi fan paydo bo'ldi - reanimatsiya ("re" - 
qaytish bahonasi, "anima" - hayot).