«Физиология» фанидан 2-курс даволаш, педиатрия, касбий таълим, тиббий профилактика, фармация, факультети талабаларига

30. Мушак ҳужайраларининг қисқариш механизми
 
Xarakatlantiruvchi motoneyrondan suzralish muskul tolasiga atsetilxolin 
(AX) mediatori yordamida utadi, AX ni xolinoretseptorlar bilan 
mulotsoti, oxirgi plastinkada atsetilxolinni sezuvchi kanallarning 
faollashuvi va 60 mv kattalikdagi oxirgi plastinka potensialini yuzaga 
chitsaradi. Oxirgi plastinkada xosil bulgan potensial, shu sismga tegib 
turgan muskul tolalari membrana- si uchun taʼsir etuvchi elektr toki 
manbaiga aylanib soladi.Sung,ra bu potensial 36° S xaroratda 3-5m/s 
tezlikda tarsala-di. Shunday silib, muskullar sissarishida sarakat potensia-
lining generatsiyasi birinchi bossichni tashkil siladi.Ikkinchi bossichda 
sarakat potensiali muskul tolalariningichi tomon tarsaladi. Buning 
natijasida muskulni sissarti-
ruvchi apparati bilan membrana yuzasi urtasida boglanish kuzatiladi.T-
sistema ikki sushni sarkomerni sarkoplazmatik re-tikulum sisternalari 
urtasidagi alotsani yuzaga chitsaradi.
Alotsa joyida elekgr stimulyatsiyasi fermentlarning faollashu-viga va 
inozitoltrifosfot 
sosil 
bulishiga 
olib 
keladi. 
Ino-zitoltrifosfot 
sisternalardan kalsiy chitsishini tezlashti-radi va natijada Sa+2 ^ujayra 
ichidagi konsentratsiyasi 107 dan 105 M gacha ortadi.
Xujayra ichida Caf2 ionlarining ortishiga yunaltirilgan jarayonlar 
majmuasi muskul sissarish mexanizmida uchinchi bo-ssichni tashkil 
siladi. Xujayra ichida Sa+2 ionlar konsentra-
siyasining ortishi, tropomiozinni aktin iplari yuzasida sil- jishiga olib 
keladi, bu vastda aktin iplarining faol markazi ozod buladi va bu sism 
bilan miozionning kundalang kuprik- chalari birlashadi. Tropomiozinning 
bunday siljishi tropo- nin molekulasining konformatsion uzgarishi bilan 
borlis-dir. Bundan shu narsa maʼlum buldiki, aktin va miozinni uzaro
munosabatida Sa+2 ionining ishtiroki troponin va tropomio-zin orsali 
ruyobga chitsar ekan. Muskulning sissarish mexaniz-mida kalsiy ionining 
a^amiyati ekvorin ossilidan foydala-
nib }tgkazilgan tajribalarda isbotlangan, bu ossil kalsiy ionibilan 
birikmasi uzidan nur chitsaradi.Shunday silib, Sa+2 ionlarining troponin 
bilan mulotso-ti muskul kissarishining turtinchi boskichini tashkil 
siladi.Muskul sissarishining beshinchi bossichida miozin bosh-
chasi uz u щ atrofida aylana boshlaydi va u aktinning bir nechafaol 
markazlari bilan uzaro birikadi. Miozin boshchasiningaylanma xarakati 
kundalang kuprikning tarangliligini oshi-
radi. Muskul sissarishi rivojlanishining xar bir laxzasida,kundalang 
kuprikning boshchasi aktin filamenti bilan borlan- gan buladi, boshkasi 
esa erkin buladi, shu tarifa, ularni aktin filamenti bilan bunday borlanishi 
ketma-ket ravishda ruyobga chitsaveradi. Bu esa muskul kiskarishini bir 

---

meʼyordakechishini taʼminlaydi.Kundalang kupriklarning boshchasi 
ketma-ket bunday aktin filamenti bilan boglanishi va uzilishi, nozik va 
yugon ossil iplarini bir-biriga nisbatan sirpanib siljishini taʼminlaydi,bu 
uz navbatida sarkomer ulchamining kichrayishiga, oxir-otsibat muskul 
uzunligining sissarishiga olib keladi va bu^olat muskul sissarishining 
oltinchi bossichini tashkil sila-di. Yutsorida bayon etilgan bossich 
jarayonlar majmuasi, ossiliplarining sirpanish nazariyasi mo^iyatini 
kursatib beradi.