Fizikaviy kimyo

2.2. Potensiometriyada ishlatiladigan asbob-uskanalar
Potensiometriya boshqa elektrokimyoviy usullar singari, tekshi­
rilayotgan moddalarni elektrolitik yacheykada elektroliz qilish jarayo-
niga asoslangan. Ammo polyarografiyadan farq qilib, potensiometrik
usul asosida tekshirilayotgan eritmada xalaqit beradigan elektrod
potensialini aniqlash, uni tekshirilayotgan ion faolligi (konsentratsiyasi)
ga bog'liqligini aniqlash yotadi.
Òlchashlarni olib borish uchun galvanik element rejimida ishlay-
digan hamda indikatorli elektrod va solishtirish elektrodidan tashkil
topgan elektrolitik yacheyka kerak. Shuningdek, term odinam ik
sharoitlarga yaqin sharoitda, ya’ni tokni galvanik elementdan uzmas-
dan indikatorli elektrod potensialini o‘lchash uchun boshqa asbob
ham kerak bo'ladi.
Potensiometriyada membranali (ionoselektiv) va metall indikatorli
elektrodlardan foydalaniladi.
Bu usul bilan ishchi zona atmosferasini va havosidagi ko‘plab
anion va kationlarni aniqlash mumkin, ularning ko'pchiligi (simob
qo‘rg‘oshin, kadmiy, mis va b. kationlari) nihoyatda zaharli b o ’lib,
salomatlik uchun katta xavf tug‘diradi.
AQSHda standart sifatida ishchi zona havosini ifloslovchi ko‘pgina
birikmalar — ammiak, vodorod sia n id i, brom vodorod, ftor vodorod
va azot kislotalari, gazsimon va qattiq ftoridlami aniqlashda potensio-
nometrik usuldan keng foydalaniladi.
Ionoselektiv elektrodli potensiometriya ko‘proq atmosfera havosi
va ishchi zona havosidagi ifloslovchilarni nazorat qilishda qo‘llanil-
moqda. Anorganik ionlar va gazlar: vodorod ftoridi, kremniy tetrafto-
ridi, oltingugurt dioksidi, ammiak, azot oksidlari, nitrat va galogenid
ionlarini aniqlash uchun o ‘nlab ionoselektiv elektrodlar (ISE) mavjud.
Rossiyada ishlab chiqarilgan portativ ionometri (1-102, 1-135,
EKOTEST-120 va b.) nafaqat laboratoriyada, balki sanoat korxonalari
sexlarida, zavod maydonlarida, kimyoviy chiqindilar axlatxonalarida,
avtomagistrallar hududida ham zaharli moddalarni aniqlash imkoniya-
tini beradi. Bu asboblar foydalanish uchu n qulay, arzon b o ‘lib,
aniqlashning o ‘zi nisbatan kam vaqt talab qiladi.

6-rasm. Potentsiometr sxemasi.

AB-kuchlanishni chiziqli bo`luvchi R<sub>AC</sub> = KAC
K-proportsionallik koeffitsiеnti
G-galvanomеtr
S-qayta ulagich
S-zanjirga noma'lum yachеykani (Ex) ulashda potеntsiali ma'lum bo`lgan standart
elеmеnt (Es) ni ulashda ishlatiladi.