Fizikaviy kimyo fanidan Sirt tarangligi mavzusidagi kurs ishi

Ish uchun kerak bo‘ladigan – asboblar
Stalagmometr, qisqichi bor shtativ; 100 ml li to‘rtta stakan.
Eritmalar: Metil spirt, etil spirt va amil spirtning 1,0 molyar eritmalari.

Asbobning tavsifi
Stalamometr nayga o‘xshash asbob bo‘lib, o‘rtasida keng qismi uning yuqorisida hamda pastida boshlang‘ich va oxirgi o‘lchov belgilari A va B bor.

Stalaglometr
1-asbobning keng joyi; 2-kapillyar teshigi; A, B- belgilar Suyuqlik asbobning silliqlangan gorizontal keng yuzasidagi kapillyar teshigi

 ₀
orqali tomchilab oqib tushadi.
Stalamometr ishlayotgan vaqtda shtativga vertikal holatda mahkamlangan bo‘ladi, suyuqlik yuqorigi belgidan balandroqqacha so‘rib chiqariladi (bunda nay ichida havo pufakchalari qolmasligi shart). Shundan keyin suyuqlik kapillyardan tomchilab oqa boshlaydi. Suyuqlik sathi xuddi boshlang‘ich belgi ustiga kelganda tomchilar sanay boshlanadi; suyuqlik sathi oxirgi belgi ustiga kelganda tomchilarni sanash to‘xtatiladi. Tajriba bir necha marta takrorlanadi va har gal chiqqan tomchilar sonining o‘rtacha17 qiymati olinadi (har gal o‘lchangandagi tomchilar soni orasidagi farq 1-2 tomchidan oshmasligi shart).
Tajribani bajarish tartibi.
Asbobga qo‘yilgan V hajm suv oqib tushayotganda necha tomchi hosil bo‘lishi, so‘ngra tekshirilayotgan eritmaning ham shuncha hajmi necha tomchi hosil qilishi tavsif etilgan usulda topiladi. Sirt tarangligi esa quyidagi formula yordamida hisoblab chiqariladi:

ning qiymatlari 1-jadvaldan olinadi . Uglerod zanjiri uzayib boradigan gomolog qatoridagi moddalarning sirt tarangligi qanday o‘zgarishini kuzatish uchun quyidagi eritmalarning sirt tarangligi topiladi.

Sirt tarangligining suyuqlikning kapillyarda yuqori tomon ko‘tarilishi qarab o‘lchash
Agar kapillyar nay suyuqlikka vertikal botirilsa, nay ichidagi suyuqlik sathi nay devorini ho‘llovchi suyuqlik uchun botiq menisk, ho‘llamaydigan suyuqlik uchun esa do‘ng menisk hosil qiladi.
Kapillyar nay devorini yaxshi ho‘llay oladigan suyuqlik kapillyarda ko‘tariladi. Suyuqlikning kapillyarda ko‘tarilish balandligi h, uning sirt tarangligi σ ga to‘g‘ri proporsional va kapillyar radiusi hamda suyuqlikning zichligiga teskari proporsionaldir. Bu bog‘lanish quyidagi formula bilan ifoda etilishi mumkin:
h=
Bunda σ –sirt tarangligi; r-kapillyar radiusi (asbob kontstantasi); d-suyulikning zichligi; g – og‘irlik kuchining tezlanishi. Agar r bilan d ma’lum bo‘lsa, h ni tajriba yo‘li bilan topib, quyidagi formuladan σ ni hisoblab chiqarish mumkin: