Fizikaviy kimyo fanidan laboratoriya mashg`ulotlari uchun

O‘lchash har (0.5 minutda)
Arlashmaning temperaturasi ^0C
Probilkalar nomeri
1	2	3	4	5	6	7
1
2
3

Tajribadan olingan natijalar asosida sovish egri chiziqlari chiziladi. Buning uchun abstsissa o‘qiga vaqt ordinata o‘qiga esa aralashmaning temperaturasi qo‘yib chiqiladi. Sovush egri chizig‘i singan joyga qarab aralashmalar kritallana boshlagan temperatura va evtektikaning qotish temperaturasi shuningdek tarkibi turlicha bo‘lgan aralashmalar evtektikasi qancha vaqt davomida qotishi topiladi.

Oligan natijalar jadvalga yozib boriladi.

Shu jadvalga yozilgan ma’muotlar asosida naftalin – fenol sistemasining suyuqlanuvchanlik diogrammasi quriladi, bunda ordinata o‘qiga aralashma kristallana boshlangan temperatura abstsissa o‘qiga esa aralashmaning tarkibi qo‘yiladi.

Aralashma ning nomeri	Aralashmaning tarkibi (% hisobida)		Aralashma kristallana boshlangan temperatura (^0S hisobida)	Evtektikaning qotishi
	Naftalin	Fenol		Temperatura (^0S hisobida)	Temperaturaning qancha o‘zgarmay turishi (minut hisobida)
1	100.0	0
2	75.0	25,0
3	62,5	37,5
4	50,0	50,0
5	37,0	62,5
6	25,0	75,0
7	0	100,0

Qilingan ish haqidan hisobot

1.Millimetrlarga bo‘lingan qog‘ozga sovush egri chiziqlarini chizish.

2.Suyuqlanuvchanlik diogrammasini chiziq va evtektikaning qotish temperaturasini hamda evtektikaning tartibini naftalin – fenol sistemasi uchun topish.

Nazorat savollar

5. 
   Sovish tezligi qanday foktorlarga bog‘liq?
   
6. 
   Aralashmaning sovish egri chiziqlari toza moddalarning sovush egri chiziqlaridan nima bilan farq qiladi va bunday farq bo‘lishiga sabab nima?
   
7. 
   Evtektikalar qanday xususiyatlarga ega ?
   
8. 
   Sistemaning suyuqlanuvchanlik diagrammasidan foydalanib nimani topish mumkin.?
   

7-Laboratoriya ishi: Erigan moddaning molekulyar og‘irligini eritmaning muzlash temperaturasiga qarab topish (krioskopiya)
A. MOLEKULYAR OG‘IRLIGINI TOPISH.
Ishdan kuzatilgan maqsad: erigan modda molekulyar og‘irligini topishda qo‘llaniladigan krioskopik metod bilan amaliy ravishda tanishish.
Ish uchun kerakli jihozlar: Krioskopik metod yordamida o‘lchash uchun asbob, Bekman termometri shkalasi – 10⁰C dan 100⁰C gacha bo‘lgan 0.1⁰C gacha aniqlik bilan o‘lchay oladigan termometr, lupa .
Nazariy qism.
Ma’lumki , eritmalar toza erituvchinig muzlash temperaturasidan ancha past temperaturasida muzlaydi, chunki eritmaning muzlash temperaturasi uning kontsentratsiyasiga va erituvchining tabiatiga bog‘liq .

Bu bog‘lanish elektrolit bo‘lmagan suyultirilgan eritmalar uchun quyidagi tenglama bilan ifoda etiladi :

to – t1 = ∆t = e _c (1)
bunda to – erituvchining muzlash temperaturasi ;

t1 – eritmaning muzlash temperaturasi ;

∆t – erituvchining muzlash temperaturasining pasayishi ;

e – proportsionallik koeffitsienti ;

C – eritmaning kontsentratsiyasi (1000 g erituvchida erigan moda mollari hisobida).

Koeffitsient e har qaysi erituvchi uchun alohida o‘zgarmas qiymatga ega bo‘lib, u muzlash temperaturasining molekulyar pasayishi yoki krioskopik konstanta deb yuritiladi(“krios”so‘zi­ – yunoncha sovuq demakdir). Agar c 1000 g erituvchidan 1 mol modda eriganda hosil bo‘ladigan konsentratsiya deb hisoblansa, e ning son qiymati (krioskopik konstanta) ∆t ga teng bo‘ladi .

Quyida ayrim erituvchilarning krioskopik konstantasi keltirilgan :
Benzol ………………………………….5.1

Suv …………………………………….1.85

Naftalin …………………………………6.9

Nitrobenzol ……………………………..6.9

Fenol ……………………………………7.3
erituvchining molekulyar muzlash temperaturasining pasayishi faqat uning kimyoviy tabiatiga bog‘liq bo‘lib, ammo eritmaning konsentratsiyasiga va erigan moddaning kimyoviy tarkibiga bog;liq emas . Demak , muzlash temperaturasining molekulyar pasayish miqdori yoki uning krioskopik konstantasi har bir erituvchining o‘ziga xos harakterli qiymatdir .

“Muzlash temperaturasining molekulyar pasayishi”, “eritma muzlash temperaturasining erituvchi muzlash temperaturasiga nisbatan kuzatiladigan pasayishi” degan tushunchalarni bir-biri bilan almashtirib yuborish yaramaydi .

erigan moddaning molekulyar og‘irligini eritmaning muzlash temperaturasi qiymatiga qarab topishda eritmaning konsentratsiyasi 1000 g erituvchiga nisbatan olinadi .

Agar g gr modda G gr erituvchida eritilgan bo‘lsa , bu eritmaning molyar

konsentratsiyasi

(2)

bo‘ladi , bunda M – erigan moddaning molekulyar og‘irligi ;

- erigan moddaning mollar soni .
Bu ifoda formula (1) ga qo‘yilib , quyidagi tenglama hosil qilinadi :

bundan (3)

kelib chiqadi . Formuladagi g va G ning qiymatlari tarzida tortib topiladi ; e (ma’lum erituvchi uchun) va to doimiy qiymatlardir. Bularning qiymati jadvaldan olinadi . Demak , tajriba vaqtida qilinadigan ish ∆t ni , ya’ni G gr erituvchi va g gr eritilgan moddadan tayyorlangan eritmaning muzlash temperaturasini o‘lchashdan iborat .

Krioskopik metod faqat suyultirilgan eritmalar uchun qo‘llanilishi mumkin , chunki bunda ∆t ning qiymati juda kichik chiqadi , shu sababdan temperaturani hisoblab chiqarishda , absolyut qiymati juda kichik bo‘lgan ozgina xato ham foiz jihatdan olganda anchagina bo‘ladi . Shuning ushun tajriba o‘tkazilayotganda temperaturani 0.002⁰ gacha aniq o‘lchashga yordam beradigan termometrlardan foydalaniladi .

Asbob tavsifi.
Asbob (2-rasm) ning asosiy qismi yon o‘simta nayi (7) bo‘lgan probirka (6) dan iborat . Probikaning og‘zi probka (9) bilan zich berkitiladi , probka termometr (10) va ingichka simdan yasalgan aralashtirgich (11) o‘rnatilgan bo‘ladi ; aralashtirgichning uchi xalqa shaklida egilib va probirka ichida termometrga tegmay , bemalol yura oladigan bo‘lishi kerak . Termometr o‘rnatilgan va probka orqali aralashtirgich o‘tkazilgan probirka (6) boshqa kengroq probirka (4) ga tushirib qo‘yiladi , bunda keng probirka “havo ko‘ylagi” rolini o‘ynaydi . Yig‘ib tayyorlangan asbob qalin devorli stakan (1) ga uning qopqog‘i (2) dagi teshik orqali tushuriladi . Tajriba oldidan bu stakanga (suv va maydalangan muzdan iborat) sovutuvchi aralashma solingan bo‘ladi . Yo‘g‘on simdan yasalgan aralashtirgich (3) sovutuchi aralashmani aralashtirib turish uchun ishlatiladi .