Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
188 
FIZIKANING IQTISODIYOT BILAN INTEGRATSIYASI 
 
R. M. Rajabov
1
, Sh. O. Quvondiqov
2
, N. J. Kulmatova
3
1
SamDU, 
2
SamISI, 
3
Samarqand shahar XTB qarashli 17-maktab o‘qituvchisi 
Samarqand davlat universitetida bir necha yillar davomida fanlararo aloqadorlik va integratsiya 
bo‘yicha muayan darajada ishlar amalga oshirib kelinmoqda. Jumladan, fizikaning tibbiyot, biologiya, 
iqtisodiyot, tarix va boshqa fanlar bilan integratsiyasi bo‘yicha bir necha respublika va xalqaro ilmiy, 
ilmiy-uslubiy konferensiyalarda ma’ruzalar qilinmoqda. Markaziy, respublika va oliy o‘quv yurtlarida 
chiqadigan ilmiy-uslubiy jurnallarda maqolalar chop etilmoqda.
Pulni to‘lov tizimlarida o‘tkazish jarayoni elektr tokning elektr zanjirida o‘tishi bilan sifat 
jihatdan o‘xshashlik mavjud. Haqiqatdan ham: oqim o‘tganda (elektr va pul) aktiv qarshilikdan (

) 
o‘tganda tok kuchi kamayadi, issiqlik ajralib chiqadi. To‘lov jarayoniga pul oqimi tushunchasi 
kiritiladi. Aktiv qarshilik - pul qiymatsizligini bildiradi, reaktiv qarshilik esa pulning kechiktirilishini 
bildiradi. 
O‘zgaruvchan tok uchun to‘la qarshilik Z, reaktiv qarshilik: induktivlik va sig‘imdan iborat 
va u Om qonuniga bo‘ysinadi. Om qonuni elektr zanjiri uchun juda yaxshi tajribada va texnikada 
qo‘llanilmoqda. Ana shu usuldan foydalanib, undan pul oqimining aylanish jarayonini juda aniqlik 
bilan hisoblash mumkin.
1. Pul oqimi (a) bilan elektr oqimi (b) o‘rtasidagi analogiyani qarab chiqamiz. 
a) 
b) 
1– rasm. a) pul oqimining mijoz bilan bank o‘rtasidagi aylanish jarayonining b) elektr analogi 
ko‘rsatilgan. 
2. Qattiq jism fizikasi bilan mikroiqtisodiyot tushunchalari o‘rtasidagi analogiyani qarab 
chiqamiz. Bu analogiya 1 va 2–jadvalda keltirilgan.