Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

ФИЗИКАДАН ТАНЛОВ ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШДА ЯНГИЧА ЁНДАШУВ. 
 
Р. М.Эшбўриев, Р. Сайфинов, Ш.Сайфиев, Қ.Ҳошимов, М.Миров, Ф.Умрзоқов 
Таълим йўналишлари ўқув режалари ва фан дастурларининг бугунги кунда Самарқанд 
Давлат Университетида кадрлар буюртмачиларининг таклиф ва талабларини инобатга олган 
ҳолда, ўқув режаларидаги мутахассислик ва танлов фанларининг мавзулари ва мазмуни бир 

---

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
59 
қатор ривожланган хорижий, жумладан, Германия, Хитой, Ҳиндистон ва Жанубий Корея каби 
мамлакатлар нуфузли университетларида ўқитилаётган фанлар мазмуни билан қиёсий таҳлил 
қилиш орқали яратилди. Хорижий таълим марказлари ўқув дастурларининг университет ўқув 
жараёнига тадбиқ этилиши 2-3 йиллардан кейин албатта ўзининг ижобий самарасини беради. 
Энг асосийси СамДУ да яратилган ўқув режаларидаги фанлар мазмуни бугунги кунда хорижий 
ўқув режаларидаги фанлар мазмунини қамраб олади. Эндиги асосий масала ўқув жараёнини 
қандай ташкил этиш, яъни ўқитишнинг энг илғор ва самарали механизмларини ишлаб чиқиш 
ва уни амалиётга жорий этиш, баъзи инновацион методларни дарс жараёнига тадбиқ қилиш, 
тажриба натижаларини таҳлил қилиш, анъанавий ва ноанъанавий ўқитиш самарадорлигини 
қиёсий ўрганиш жуда муҳимдир. Қатор йиллардан буён физика таълим йўналиши ўқув 
режасида “Амалий ядро” физикасидан танлов фани ўтилиб келинмоқда. Мазкур танлов 
фанидаги мавзулар атом ядроси ва элементар зарралар физикаси, ядровий нурланишларнинг 
модда билан таъсирлашуви, дозиметрия асослари ва радиацион экология, экспериментал ядро 
физикаси фанлари мазмунини инобатга олган ҳолда ҳамда ядровий зарраларни қайд этишнинг 
замонавий методларини ўрганиш асосида шакллантирилган. 
Мазкур фанни талабалар талаб даражасида ўзлаштириши учун атом ва ядро физикаси 
фанлари мазмуни ва бу фанларга тегишли ўқув лабораторияларидаги ишларни мукаммал 
билиши, қолаверса ярим ўтказгичли сцинтилляцион детекторлар ва гамма спектрометрларнинг 
ишлаш принципини яхши билишлари зарур. 
Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки кейинги икки йилда “Амалий ядро физикаси” фанини 
тажриба сифатида янги инновацион методлар ёрдамида ўқитиш ўзининг бир қатор сифатий 
натижаларини берди ва бермоқда. Кейинги йилларда ОТМ битирувчиларининг билим 
даражаси анъанавий ўқитиш усули, яъни ўқитувчининг 80 минут давомида мунтазам маъруза 
ўқиши ёки ўқитувчи ва талаба ўртасида бевосита мулоқотнинг мавжуд эмаслиги ўқитишнинг 
самарадорлик даражасининг пасайишига олиб келмоқда. Бугунги кунда ўқитишнинг энг 
самарадор, кўпроқ мустақил таълимга асосланган услубларини, янги инновацион 
ёндашувларни жорий этиш орқали дарс самарадорлигини 2-3 баробарга кўтаришга эришиш 
мумкин. 
Бунинг учун танлов фанларидан гуруҳдаги 24 нафар талаба 3 нафардан 8 та кичик 
гуруҳларга бўлинади. Амалий ядро физикаси учун 36 соат ҳажмдаги маъруза ҳар бир кичик 
гуруҳга, камида 4 марта мавзулар бўйича чиқиш қилиш имконини беради. Агар ҳар бир гуруҳ 
аъзоси бир жуфтлик дарс давомида биттадан мавзудаги саволларини ёритса, у ҳолда 3 нафар 
талабадан иборат гуруҳ аъзолари камида 12та мавзуни ёритишда қатнашади. Гуруҳда энг фаол 
талаба - модератор ва 2 нафар талаба гуруҳ аъзоси бўлиб, ҳар бир гуруҳ аъзоси дастур бўйича 
маърузаларга мустақил тайёргарлик кўриши лозим. Ўқитувчининг асосий вазифаси - дарс 
режасини эълон қилиш, қисман ўтган дарсни такрорлаш ва янги мавзунинг мазмунини 
талабаларга етказишдан иборат. Шундан сўнг навбат билан кичик гуруҳларнинг аъзолари 
ўзларига берилган мавзулар бўйича тақдимот кўринишида маъруза қилишади, бунда мавзуни 
ёритишда камчиликлар бўлса гуруҳнинг бошқа аъзолари мавзуга доир масалага қўшимча 
аниқлик киритади. Кичик гуруҳнинг режадаги мавзулар бўйича чиқишлари тугагандан сўнг 
қолган гуруҳ аъзолари уларга саволлар билан мурожаат этишади. Саволларга жавоб беришда 
модератор бошчилигида кичик гуруҳнинг ҳар бир аъзоси иштирок этиши мумкин. Токи 
ўтилган мавзу бўйича муаммоли саволларга жавоблар охирига етгунча 36 соат мобайнида ҳар 
бир кичик гуруҳ камида 12 та мавзу муҳокамасида қатнашади. Дарсни бундай ёндашув асосида 
ташкил этилиши самарадорликни 40–50% ошишига хизмат қилади.

---