Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
363 
ҳосил тўплашига ва ҳосил сифатига гамма нури катта таъсир кўрсатади экан. Бундан ташқари, 
гамма нури ўсимликнинг турли ривожланиш фазаларида турлича таъсир кўрсатар экан. 
Тажрибадан аниқландики, 3-4 та япроқра ҳосил қилган ғўза 500-1000 Р нури билан 
нурлантирилганда гуллаш намунага қараганда 1-2 кун, кўсакларнинг пишиш даври ҳам 1-2 кун 
олдин бўлади. Агар нурлантиришда 1500-2000 Р дозалардан фойдаланилса, ривожланиш 
сустлашади, гуллаш намунадагидан 7- 22 кун кеч вужудга келади. Кўсакнинг пишиши 
намунадагидан 17 кун атрофида орқада қолади. 
Ғўзанинг шоналаш даврида нурлантирилиши ҳар бир тупда намунадагига қараганда 
кўсакнинг 3 дан то 5 - 8 - донагача ортиқ бўлишига олиб келади. Гуллаш даврида нурлантириш 
ҳар бир туп ғўзада кўсаклар сонининг ошишига олиб келади. Бу ҳолатда намунадагига 
қараганда нурлантирилган ғўзадаги кўсак 1 - 2 донагача ошади. 
Хулоса қилиб айтганда, ғўзанинг ўсиш даврида нурлантириш 500-1000 Р нурланиш билан 
амалга оширилади, бунда пахта ҳосили ортади, сифати яхшиланади. Агар нурлантириш дозаси 
бундан катта бўлса, пахта ҳосили камайиб кетади. Ҳосил ортиши ҳар бир туп ғўзадаги кўсаклар 
сонининг ошиши ҳисобига бўлади. Чаноқдаги пахтанинг абсолют оғирлиги ўзгармайди. 
Нурлантирилган ғўзадан олинган пахтадаги чигит яна қайтиб экилганда буни кузатиш мумкин. 
Бу чигитдан баъзилари тез пишар пахта беради. Тескари ҳол бўлиши ҳам мумкин, яъни ўша 
чигитдан баъзилари кеч пишар пахта бериши мумкин. Бундай турли хил навли пахтанинг тез 
пишар навини яратишга имкон беради. 
Радиоактив нурлар таъсир қилдириб, 108-Ф пахта навининг янги мутантлари вужудга 
келтирилди. Мутант - ҳаёт шароитининг ўзгариши таъсири остида организмда янги биологик 
белги ёки хусусият пайдо қилган пахта нави. Ўтказилган тажрибалар натижаси шуни 
кўрсатдики, шоналаш вақтида 1500- 2000 Р нур билан радиациянинг камайиб бориши билан 
ўсишга таъсир камайиб боради. Гуллаш вақтида эса радиация ўсишида ҳеч қандай морфологик 
ўзгариш вужудга келтирмайди. Лекин пахта ҳосилининг тезроқ тўпланишига ёрдам беради. 
Бундай нурлантириш натижасида ҳосилдорлик ошади, кўсакнинг очилиши намунадагига 
қараганда 30-34 кун олдин бўлади. 
Ўз-ўзини синаш учун саволлар 
1. Ўсимликларнинг ўсиши ва ривожланишида фотосинтез ҳодисаси қандай аҳамиятга эга? 
2. Радиоактив углерод С
14
фотосинтез ҳодисасининг жадаллигига қандай таъсир этади? 
3. Чигитни экишда қандай дозадаги рентген нуридан фойдаланиш мақсадга мувофиқ?