Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
216 
4-ШЎЪБА КОНДЕНСИРЛАНГАН ҲОЛАТ ФИЗИКАСИНИНГ ДОЛЗАРБ 
МУАММОЛАРИ 
FTOROFORM+VODOROD XLORID KOMPLEKSIDA NOODATIY VODOROD 
BOG'LANISHNING NAMOYON BO'LISHINI KVANTO-MEXANIK HISOBLASHLARDA 
ASOSLASH 
 
A.Jumabaev, G.Murodov, A.Amonov, Z.Mamatov,
G’.Sharifov, Sh.Sanaqulov 
Samarqand Davlat universiteti, Universitet xiyoboni, 15 uy, 140104 
Samarqand, O’zbekiston. e-mail: 
[e-mail]
 
 
Vodorod boglanish (VB) li o’zaro ta’sirlarni o’rganish 
molekulyar spektroskopiyada oddiy biomolekulalardan to 
murakkab molekulalargacha bo’lgan sistemalar uchun muhim 
ahamiyatga ega. Noodatiy VB iborasini dastlab “Blue shifted” 
deb nomlab Hobza va uning jamoasi benzol molekulasi 
misolida tushintirgan 
 
1
. Keyinchalik aynan uning ilmiy 
jamoasi bu o’ziga xos bog’lanishni “improper blue shifting” 
deb nomlagan. Odatiy VB mavjudligini asosiy omillari sifatida 
Y
H
X




bog’lanishda 
)
(
H
X
r

masofaning uzayishi va 
)
( XH

tebranish chastotasining kamayishi bilan izohlangan 
edi. Bunda, 
XH
proton donor va 
Y
proton akseptor guruhlari 
hisoblanadi. Noodatiy VB da esa buning aksi bo’lib, 
)
(
H
X
r

masofaning kamayishi va 
)
( XH

tebranish chastotasining 
ortishi tajriba va hisoblashlarda namoyon bo’lgan 


4
,
2
. 
Bunday turdagi VB ni 
HCl
CHF



3
kompleks misolida ham 
yaqqol tushintirish mumkin. 
HCl
CHF



3
kompleks hosil bo’lishi natijasida ftoroformning 
)
(
H
C
r

bog’ uzunligining qisqarishi va 
)
( CH

valent 
tebranish chastotasining ortishi Gopi va 
boshqalar 
tomonidan 
argon 
matritsasida 
infraqizil yutilsh spektrlari orqali va ab-initio 
hisoblashlar yordamida o’rganilgan
 
2
.
Bu ishda ham 
HCl
CHF



3
kompleksda 
kuzatilgan 
noadatiy 
VB 
hodisasining 
hususiyatlari 
va 
uning 
hosil 
bo’lish 
mexanizmlariga to’xtaldik. Kvanto-mexanik 
hisoblashlar 
Gaussian 
09 
dasturidan 
foydalangan 
holda 
to’liq 
bazislar 
)
3
,
3
(
311
6
/
pd
df
g
full



to’plami 
va 
MP(Møller-Plesset) 
usulidan 
foydalanib 
amalga oshirildi va kompleksning optimal 
geometriyasi va unga mos elektrooptik 
parametrlari topildi. Quyida keltirilgan 1-
rasmdan 
3
CHF
va 
HCl
molekulalarining 
minimal energetik holatida o’zaro yopiq xalqali 
6
2
1
Cl
H
C




va 
7
3
1
H
F
C




VB