Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

FIZIKADAN OLIMPIADA MASALALARINI YECHISHDA FANLARARO 
BOG’LANISHNING AHAMIYATI. 
M.B.Qurbonov BuxDU maxsus sirtqi bo’lim talabasi 
Umumiy o’rta ta’lim maktabi o’quv dasturidagi o’zgarishlar va uning yanada takomillashuvi 
hozirgi zamon o’qituvchisidan muntazam ravishda o’z ustida ishlashni o’qitish jarayonini metodik 
jihatdan to’g’ri yo’lga qo’yishni talab qiladi. 
Fizika o’qituvchisi yuqori malakali bo’lishi eksperiment o’tkaza olishi, eng asosiysi 
o’quvchilarning qobiliyatini hisobga olgan holda nafaqat o’quv dasturi hajmidagi masalalarni yecha 
olishi, undan tashqari qiyinlik darajasi yuqori bo’lgan olimpiada masalalarini ham sodda usullarda 
tushuntira olishi kerak.

---

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
131 
𝑵
⃗⃗ 
→
𝑭
𝒀
⃗⃗⃗⃗
α 
𝒎𝒈
⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗ 
𝑭
⃗⃗  
𝑭
𝑿
⃗⃗⃗⃗⃗  
x 
𝑭
𝒊𝒔𝒉
⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗  
y 
α 
𝑭
⃗⃗  
Yosh avlodni komil inson qilib tarbiyalashda va bilim berishda fanlararo bog’lanishda metod va 
uslublardan samarali foydalanish talab qilinadi. 
Biz quyida fizikadan olimpiada masalalarini yechishda fanlararo bog’lanishlardan foydalanishga 
bir nechta misollar keltiramiz: 
Masala: 
Rasmda ko’rsatilgan gorizantal tekislikda yotgan m massali jismga qanday minimal kuch tasir 
qilib uni siljitish mumkin. Jism va tekislik orasidagi sirpanish ishqalanish koeffitsiyenti k  ga teng 
Bu masalani yechishda jismning harakatini Dekart koordinatalar sistemasidan foydalanamiz. 
𝐹𝑥
𝐹
=
cos 𝛼 =>F
x
=F
∗ cos 𝛼 
𝐹𝑦
𝐹
=
sin 𝛼=>F
y
=F
*
sin 𝛼 
F kuch ox va oy o’qlariga tushmaydi, lekin uning soyalari mavjud. 
Nyutonning ikkinchi qonuniga asosan, 
m
𝑎 =𝑚𝑔 +𝐹 
ishq
+
𝑁⃗⃗ +𝐹 
x
+
𝐹 
y
a=0 dan 
𝑜𝑥
𝑜𝑦 {
𝐹𝑥 − 𝐹𝑖𝑠ℎ𝑞 = 0
𝑁 + 𝐹𝑦 − 𝑚𝑔 = 0 => {
𝐹𝑥 = 𝐹𝑖𝑠ℎ𝑞
𝑁 = 𝑚𝑔 − 𝐹𝑦 => {
𝐹 cos 𝛼 = 𝑀𝑁
𝑁 = 𝑚𝑔 − 𝐹 sin 𝛼 
𝐹 cos 𝛼 = 𝐾(𝑚𝑔 − 𝐹 sin 𝛼) 
𝐹 cos 𝛼 = 𝐾𝑚𝑔 − 𝐾𝐹 sin 𝛼 
𝐹 cos 𝛼 +𝐾 𝐹 sin 𝛼 = 𝐾𝑚𝑔 
𝐹 (cos 𝛼 +𝐾 sin 𝛼)=Kmg 
F=
𝐾∗𝑚𝑔
cos 𝛼+𝐾 sin 𝛼
>> bu kuch minimal bo’lishi uchun hosilasi nol bo’lishi kerak. 
F(α) kuch burchakka bog’liq funksiyadir (
F(α))˙=0
Kuch minimal bo’lishi uchun maxraj maksimal bo’lishi kerak.
(cos 𝛼 + 𝐾 sin 𝛼)˙=0 − sin 𝛼 + 𝐾cos𝛼=0 sin 𝛼 = 𝐾cos𝛼 

---