Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

 
 
 
ITTRIY ORTOFERRIT MONOKRISTALLINING MAGNIT XOSSASINI MAGNITOOPTIK- 
KERR EFFEKTI YORDAMIDA O’RGANISH

---

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
316 
 
Prof. Quvondiqov O., (PhD) Sulaymanov O.A., (Mag)Qirg’izov S. SamDU. 
Samarqand davlat universiteti, 
140104, O‘zbekiston, Samarqand sh., Universitet xiyoboni, 15 
Ferromagnetizmni kelib chiqishiga qo’shni atomlarning kompensatsiya bo’lmagan spinlarning 
elektrostatik o’zaro ta’siri olib keladi. To’la bo’lmagan elektron qobiq bir atomning elektronlari ikkinchi 
atomga yaqin kelib qoladi. Atomlar uchun bu elektronlar umumiy bo’lib qoladi, almashinuv kuchlar, 
almashinuv energiya va almashinuv integral xosil bo’ladi. Almashinuv integral musbat bo’lsa almashinuv 
o’zaro ta’sir kompensatsiya bo’lmagan spinlarni parallel orientatsiyasiga olib keladi.
Parallel spin orientatsiyalarga ega bo’lgan sohalar–spontan magnitlanganlikka ega bo’ladi. Bu 
sohalar Veyss sohalari, yoki domenlar deb ataladi [1-2]. 
Qo’shni joylashgan spinlarga magnit kuchlar ta’sir etadi. 
Ular atomlarning magnit momentlarini anti parallel holatga 
o’tgkazish uchun xarakat qiladi. Almashinuv kuchlar magnit 
kuchlarga nisbatan tez kamayadi, natijada ma’lum masofadan 
boshlab, magnit kuchlar almashuv kuchlarga nisbatan katta bo’la 
boshlaydi.
Energetik nuqtai nazaridan ferromagnit modda antiparallel 
joylashgan magnitlanganlikka ega bo’lgan kichik sohalarga 
(domenlarga) bo’lingan holat foydali bo’lib qoladi. Bunda 
umumiy energiya minimal, undan tashqari domenlar yopiq magnit 
zanjir tashkil qilishga xarakat qiladi chunki unda sochilish maydon minimal bo’ladi. 
Domenlar hajmi 10
-6
dan 10
-1
sm
3
gacha bo’lishi mumkin. Domenlar turlari moddaning tuzilishiga, 
kristalldagi yengil magnit o’qlar yo’nalishiga, magnit anizotropiya, kristasllografik anizotropiya, namuna 
geometriyasiga va boshqa juda ko’p faktorlarga bog’liq. Domen turlari juda ko’p. Ulardan eng oddiysi, 
polosali (tasmali) tuzilishi ferromagnit monokristallarda kuzatilishi mumkin (1-rasm). 
Qo’shni har xil yo’nalishdagi magnitlangan-likka ega bo’lgan sohalar orasida o’tish qavatlar mavjud. 
Bu qatlamlar devorlar yoki domen chegaralari deb ataladi. Domenlardagi magnitlanganlik bir 
yo’nalishdan ikkinchisiga o’tish 180
0 
Blox devori orqali o’tadi (2-rasm) 
2-rasm 
Rasmning chap tomonida tasmali domen tuzilishga ega 
bo’lgan namunada ikki qo’shni domenlar orasidagi Blox devori 
ko’rsatilgan. O’ng tomonda bir domendan ikkinchisiga o’tish 
natijasida 
magnitlanganlik 
yonalishining 
o’zgarishi 
ko’rsatilgan 
180° Blox devorlaridan tashqari magnit moddalarda Neel chegaralari xam kuzatilishi mumkin. 
Neel chegarasida magnitlanganlik burilishi namuna yuzasiga parallel xolda o’tadi (3-rasm). Neel 
devorlari juda ingichka namunalarda kuzatilishi mumkin.