Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

ΔH = –Q. 
Kimyoviy reaksiya tenglamalarida uning issiqlik effekti ko‘rsatilsa, bunday reaksiyalar 
termokimyoviy tenglamalar deyiladi. Termokimyoviy tenglamalarni tuzishda moddalarning agregat 
holati ham ko‘rsatilishi shart. Chunonchi, gaz holat (g), suyuq holat (s), kristall holat (k) yoki qattiq 
holat (q) bilan ko‘rsatiladi. 
Oddiy moddalardan bir mol birikmani hosil bo’lishida ajralib chiqadigan issiqlik miqdori shu 
moddaning hosil bo’lish issiqligi deyiladi. 
Moddalarning hosil bo‘lish issiqligi va entalpiyasi standart sharoitda (25
o
C yoki 298 K harorat 
va 101,325 kPa bosim) 1 mol modda uchun o‘lcanadi. Masalan, bir mol gaz holatdagi suvning vodorod 
va kisloroddan hosil bo‘lish entalpiyasi 
mol
kJ
H
g
O
H
f
/
8
,
241
0
,
)
(
2



. Ong tomondagi chap 

---

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
130 
burchakdagi 
"0"
belgi termodinamik kattalikning standart sharoitda, ya'ni 25
o
C = 298 K harorat va 
101,325 kPa bosimda o‘lchnganligini bildiradi, pastki burchakdagi 
"f"
harfi inglizcha formation- 
shakllanish, hosil bo‘lish so‘zidan olingan. Gaz holatdagi suvning vodorod va kisloroddan hosil bo‘lish 
reaksiyasining termokimyoviy tenglamasi
H
2(g)
+
2
1
O
2(g)
= H
2
O
(g) 
,
mol
kJ
H
g
O
H
f
/
8
,
241
0
,
)
(
2



; yoki 
H
2(g)
+
2
1
O
2(g)
= H
2
O
(g) 
+ 241,8 kJ/mol; yoxud 
H
2(g)
+
2
1
O
2(g)
= H
2
O
(g) 
+ Q 
ko‘rinishda yozilishi mumkin. Oddiy moddalar (H
2
, O
2
, N
2
, Cl
2
va hokazo) ning hosil bo‘lish 
entalpiyasi nolga teng deb qabul qilingan. Moddalardan yoqilg‘i sifatida foydalanishda uning yonish 
issiqligiga katta ahamiyatga ega. 
1 mol modda to’liq yonganda ajralib chiqadigan issiqlik miqdori uning yonish issiqligi deyiladi. 
1840 yilda G.I.Gess tajriba asosida termokimyoning asosiy qonunini ta'rifladi: 
Reaksiyaning issiqlik effekti jarayonning qanday usulda olib borilishiga bog’liq bo’lmay, faqat 
reaksiyada ishtirok etayotgan dastlabki va oxirgi moddalarning holatiga bog’liq. 
Masalan, CO
2
ni ikki usulda olish mumkin: 
1. a) C
(q)
+ 
2
1
O
2 (g)
→ CO 
(g)
+ 110,5 kJ (
0
1
H

=–110,5 kJ); 
b) CO 
(g)
+ 
2
1
O
2 (g)
→ CO
2 (g)
+ 283,0kJ (
0
2
H

=–283,0 kJ) 
2. C
(q)
+ O
2 (g)
→ CO
2 (g)
+ 393,5 kJ (
0
3
H

=–393,5 kJ) 
Ko‘rinib turibdiki, birinchi usulda 1 mol uglerodning ikki bosqichda yonish reaksiyalarining 
issiqlik effektlari yig‘indisi ikkinchi usuldagi bir bosqichli reaksiya issiqlik effektiga teng (
0
2
0
1
0
3
H
H
H





). Demak, ayrim bosqichlarning issiqlik effektlari yig‘indisi umumiy 
jarayonning issiqlik effektiga tengdir[2].
Yuqoridagi mavzu kabi yana boshqa bir qator mavzular, jumladan, elektrolitik dissotsiyalanish, 
tuzlar gidrolizi, elektroliz, yadro reaksiyalari kabi mavzularni o`tishda, yuqorida aytilgani kabi 
ekzotermik va endotermik reaksiyalarda hamda mavzuni chuqurroq tushuntirishda fizakaviy 
tushunchalardan unumli foydalanish maqsadga muofiqdir. 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.“Fizik kimyo” X. Rustamov “o`zbekiston” 2000 y. 487 b. 
2.N.A.Parpiyev, R.V.Reshetnikova, O.F.Xodjayev, X.A.Xamidov, SH.A.Kadirova. “Noorganik 
kimyodan laboratoriya mashg‘ulotlari” 2004 y. 210 b.