Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni

“Fizikaning hozirgi zamon ta’limidagi o’rni”. Samarqand 2019-yil 13-14 dekabr.
 
126 
Fizika fanini o’qitishda ekologik bilimlarni tashviqot qilish, o’quvchilarni ekologik tarbiyalash, 
ularning ekologik ongini va dunyoqarashini rivojlantirish dars mashg’ulotlarining asosiy mazmunini 
tashkil etishi kerak. Hozirgi kunda ekologik madaniyatni, o‘z burchini to‘liq tushunishga qodir, 
ishning ko‘zini biladigan, tabiatga, atrof-olamga g‘amxo‘rlik qiladigan, unga zarar yetkazmaydigan, 
tabiat boyliklarini avaylab asraydigan va boyitadigan barkamol shaxsni tarbiyalash har qachongidan 
ham dolzarbdir. 
Adabiyotlar. 
1. А.Д.Дмитриев Экология и здоровье человека Чебоксары Чувашское книжное издательство 
1999 г 
2. А.В.Перышкин Физика. 7,8,9 класс: учебное пособие для общеобразовательных учебных 
учреждений. М.: Просвещение, 2011 год. 
3. Э.А.Турдикулов Экологическое образование и воспитание учащихся в процессе обучения 
физике. Москва «Просвещение» 1988 г 
4. Г.А.Фадеева Физика и экология 7 – 11 классы Издательство «Учитель» г. Волгорград. 
 
OLIY O‘QUV YURTLARIDA FIZIKA FANINI O‘QITISHDA FANLARARO ALOQA 
Jumaniyozov I.O. 
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti 
Fan, texnika va texnoloyilarning integratsiyasi keskin sur‘atlarda rivojlanayotgan hozirgi kunda 
ta‘limda uzviylikni ta‘minlash, buning uchun esa o‘qitilayotgan fanlar o‘rtasida o‘zaro aloqadorlikni 
ta‘minlash muhim ahamiyat kasb etadi.
Fizika va biologiya fanlarining uzviy bog‘liq ekanligini fotosintez jarayonida yaqqol ko‘rish 
mumkin. Fotosintez hodisasi olchamlari 1 mkm ga yaqin bo‘lgan o‘simlik hujayralarida yuz beradigan 
jarayon hisoblanadi. Shuni ta‘kidlash joizki, fotosintez hodisasi bilan bir vaqtda hujayralarning nafas 
olishida ko‘plab parchalanish va sintez reaktsilari yuz beradi. 
Bundan tashqari fizika va biologiyaning uzviy bog‘liqligi bir qancha yangi fanlarni vujudga 
keltirdi. Masalan: biomexanika-biologik sistemalarning harakat qonunlarini, radiobiologiya ionli 
nurlanishlarning tirik organizmga ta’sirini o‘rganadi. Shu bois fizika darslarining maqsadi talabalar 
ongiga fizik g‘oyalarni biologik hodisalar asosida singdirishdan iborat bo‘lishi lozim. Ushbu 
fikrlarimizni fizikaning bo‘limlari misolida talqin qilishga harakat qilamiz. 
Mexanik harakatni tushuntirish paytida tirik to‘qima va a’zolarning mexanik xossalari haqida, 
shuningdek organizmda yoki inson tanasining ayrim a’zolarida yuz beruvchi mexanik holatlar haqida 
ham gapirib o‘tish lozim. Inson tanasi kinematik bog‘lanishga ega bo‘lgan tizimdir, bir necha 
qo‘zg‘aluvchi bo‘g‘inlarning birlashmasi kinematik bog‘lanishni hosil qiladi. 
«Tebranish va to‘lqinlar» mavzusini odam yuragining tebranish chastotasi hamda uning turli 
sharoitlarda o‘zgarib turishi misolida tushuntirish mumkin. Shu mavzuning bir qismi bo‘lgan tovushlar 
haqida gapirilganda esa avvalo odam tovushini hosil bo‘lish mexanizmi, tovush qabul qilish organi–
quloqning ishlash jarayoni haqida mulohaza yuritish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Tovushlar hamda 
ultratovushlarning inson faoliyatidagi ahamiyati xususida mufassil to‘xtalish mumkin. Shuningdek, 
tovushning inson sog‘ligiga, kayfiyatiga ta’siri, hozirgi zamon ultratovush diagnostikasining beqiyos 
ahamiyati haqida kengroq fikr yuritish lozim. 
Molekulyar fizika bo‘limidagi suyuqliklarning yopishqoqligini o‘rganish jarayonida Puazeyl va 
Stoks qonunlarini atroflicha yoritgandan keyin bu tushunchalarning biologiyadagi ahamiyatini 
ko‘rsatish kerak. Masalan sog‘lom odam qonining yopishqoqlik koeffitsenti qanday bo‘lishini, uni 
o‘lchash uchun ishlatiladigan viskozimetrlarning turlarini batafsilroq sanab o‘tish darkor. 
Yadro fizikasida qo‘llaniladigan tadqiqot metodlari bilan hamda bu sohada erishilgan yutuqlar 
bilan tanishtirish talabalarni hozirgi zamon fizikasidagi fundamental muammolar doirasiga qolaversa, 
zamonaviy tabiyatshunoslikning oldingi, ilg‘or sohasiga olib chiqadi. Bu yerda moddaning tarkibi va 

---