Fizikanıń jaqtılıq qubılısları qaralatuģın bólimi optika grekshe optikos

1.1
Jaqtılıq nurı energiyasınıń aģımı
Jaqtılıq dereginiń ólshemleri sol dárejede kishi bolsın, onnan qálegen aralıqta 
tarqalıp atırģan tolqınıń maydandı sheńber tárizli dep esaplaw múmkin bolsın. 
Bunday derekte ádette 
noqatlıq derek
dep ataladı. 
1-súwret Jaqtılıq nur energiyasınıń aģımı túsiniginin taripleniwi.

---

7 
L derekten (1-súwrette) kiyatırģan nur energiyası jolına kishi 
ϭ
bet jaylastırıp, 
sol bet τ waqıt ishinde ótetuģın Q energiya muģdarın ólsheyik.Bul maqsete betke 
túsip atırģan tolıq energiyanı jutatuģın bólekshe (qara kúye) menen qaplaw hám 
temperatura ózgeriwine qarap jutilatuģın energiyanı ólshew múmkin. 
ϭ
bet arqalı 
bir birlik waqıtda aģıp ótiwshi jaqtılıq nurı energiyasın, yaģnıy 
ϭ
bet arqalı ótiwshi 
quwatlılıqtı kórsetiwshi

Q
dФ
=
(1)
qatnası 
ϭ
bet arqalı ótiwshi jaqtılıq nurı energiyası 
aģımı
delinedi.
Jaqtılıq nurı energiyası bir tekli ortalıqta tuwrı sızıq boyınsha tarqalģanı ushın, 
L noqatdan 
ϭ
bet konturına tireletúģın jaqtılıq nurların ótkerip, aģımnıń 
ϭ
bet arqali 
ótiwshi bólegin shegaralawshı konus payda etemiz . Egerde ortalıqta energiya 
jutılmasa, bul jaģdayda konustıń hár qanday kesiminen birdey jaqtılıq aģımı ótedi. 
Orayı L de hám radiusı 1 ge teń bolģan sferalıq bet penen konustıń ultanı 
kesilisiwinene payda bolģan kesim konustıń dΩ keńisliktegi muyeshiniń ólshemi 
boladı. Eger 
ϭ
betke ótkerilgen n normal konus kósheri menen ί múyeshin payda 
etse hám L den 
ϭ
ģa shekem bolģan aralıq R bolsa, bul jaģdayda:
2
cos
6
R
i
d
=

(2)
Solay etip jaqtılıq aģımınıń biz ajıratıp alģan bólegi dΩ denelik múyeshke 
tuwra keledi. Bunda 
ϭ
bettiń sızıqlı ólshemleri R di π ge salıstırganda júdá kishi 
dep qaraymız. Sonıń ushın dΩ nı kishi dep , dΩ denelik múyeshte jaqtılıq aģımı bir 
tekli bólistirilgen dep esaplaw múmkin. L den barliq baģıtlar boyınsha ótip atırģan 
jaqtılıq aģımı Φ boladı:

=
dф
Ф
(3)
Jaqtılıq aģımı asbaplarına kelip túsip atırģan energiya muģdarın bahalaw ushın 
zárúr bolģan tiykarģı túsinik bolıp tabıladı. Jaqtılıq aģımın biliw kóp optikalıq 

---

8 
dúzilislerde esaplawda júdá zárúrli. Mısalı fotoelement sıyaqlı qabıllawshı dúzilis 
tikkeley sezedi.[3]