Fizikanıń jaqtılıq qubılısları qaralatuģın bólimi optika grekshe optikos

II
 
bap. Energetikalıq shamalardan jaqtılıqtı xarakterlewshi shamalarģa ótiw 
Házirgi kúnge shekem biz jaqtılıq aģımınıń shamasın hám ol menen baylanıslın 
bolģan barlıq shamalardı anıqlaw ushın energiya hám quwatlılıqtıń ápiwayı ólshem 
birliklerin, Misalı jauıl hám vattan paydalanıp keldik. Jaqtılıqtı qabıllawshı 
asbaplar sıpatında onıń jutılģan energiyan, jıllıq energiyasına aylanıwına 
tiykarlanģan universal ásbap, máselen termoelementi qollanģanda bunday 
energetikalıq ólshewlerdı orınlaw múmkin. Biraq biz sonı názerde tutıw kerek, 
kóbinshe biz qabıllawshı apparatlar sıpatında reakciyası (seziwi) tek jaqtılıq 
tasıytuģın energiyaģa emes, balkim onıń spektral sastabınada baylanıslı bolģan 
arnawlı apparatlardı isletemiz. Sonday kóp tarqalģan selektiv qabıllaģıshlar 
fotoplastinka, fototelement hám adam kózi esaplanadı. Adam kózi jaqtılıqtı 
kúndelikli kóriwde de, optikalıq ásbaplar nurlanıwın qabıllawshı sıpatında da 
áhámiyetli bolıp esaplanadı. Usıģan muwapıq jaqtılıqa baylanıslı kóp ólshewlerde 
elektromagnit shkalasınıń kózdiń belgili bir oblıstı ajıratıp alıw qásiyetin itibarģa 
alıw kerek. Kóbinshe jaqtılıq degende 320 hám 700 nm arasındaģı interval názerde 
tutıladı. Bul kóz qarastan qaraytın bolsaq energiyanı qabıl qılıwshılar emes, bálkim 
onı jaqtılıq tárizde qabıllawshılar áhámiyetke iye. Sonıń ushın energetikalıq 
shamalardan jaqtılıq sezgisin xarakterleytuģın shamalarģa ótiw qatnasların anıqlaw 
hám adam kózi qásetlerine sáykes bolģan arnawlı ólshem birliklerdi kiritiw 
maqsetke muwapıq.[8]
Kózdiń hár qıylı tolqın uzınlıqtaģı jaqtılıqqa salıstırģanda sezgirligin 
kóriwshilik iymek sızıģı menen xarakterlew mumkin. Bul iymek sızıqtıń abcisaları
λ tolqın uzınliqları, ordinataları bolsa sezgirlikleri, yaģnıy birdey kóriw sezgirligin 
beretuģın monoxromatik nurlanıw quwatılılıqlarına keri proporcional bolģan 
shamaları. Bunday bahalawdıń subektivligine qaramay, olardıń qayta 
tikleniwshiligin jaqsı ólshewlerdiń kórsetiwinshe bir baqlawshıda ekinshisine 
ótkende kóriwshilik iymek sızıģı kóp ózgermeydi. Tek ayrım adamlardıń kózi 
kóriw normasınan ádewir shetke shıģadı. 

---

17 
5-súwret.Kóriwshilik iymek sızıģı
Kóp ólshewler tiykarında ortasha narmal kózdi xarakterleytuģın kóriwshilik 
iymek sızıģınıń kórinisi anıqlanadı. Kóriwshilk iymek sızıģı λ=555 nm de
maksimumģa iye hám bul maksimum shrtli tárizde birlik dep qabil etiledi. 5-súwrete 
kórstilgen iymek sızıqtıń ordinatasınıń san mánisleri tómendegi 1-tabilicada 
kórsetilgen.Bul tabilicadan kórinip turģanınday, máselen jaqtılıq kúshi birdey bolģan 
kóriw sezgisin payda etiw ushın λ=550 nm ge salıstırģanda λ=760 nm de shamam 
menen 20000 ese úlken bolģan quwatlılıq kerek boladı.