Fizika8 Uzb i-bob 1-26. pmd

10-§. Tok manbalari

---

30
II bob. Elektr toki
etgan. Shuning uchun u volta galvanik elementi deb
ham yuritiladi.
Amalda, asosan, quruq galvanik elementlardan
foydalaniladi. 38-rasmda eng sodda quruq galvanik
elementning tuzilishi ko‘rsatilgan. Batareyaning
asosiy qismi rux (Zn) idishdan va unga solingan
ko‘mir (C) sterjendan iborat. Marganes (Mn) ok-
sidi va ko‘mir aralashmasidan tayyorlangan xal-
tacha sterjenni o‘rab turadi. Elementda suyuqlik
o‘rniga novshadilga aralashtirilgan yelim qo‘llanilgan.
Kimyoviy reaksiya jarayonida ko‘mir sterjenda
musbat, rux idish qobig‘ida manfiy zaryadlar
to‘planadi.
Hozirgi paytda turli-tuman galvanik elementlar
mavjud (39-rasm).
Galvanik elementlar quvvatini oshirish uchun
ko‘p hollarda ular bir-biri bilan ketma-ket ulanadi.
Bunday ketma-ket ulangan elementlar batareya
deyiladi. Shuning uchun galvanik elementlarni
batareya deb atashga odatlanganmiz. Ko‘chma radio, televizor pulti
kabilarga galvanik element — batareya qo‘yiladi.
Akkumulyatorlar
«Akkumulyator» so‘zi lotinchadan «to‘plovchi» degan ma’noni anglatadi.
Barcha turdagi galvanik elementlarning ishlashi davomida elektrodlar va
eritma sarflanadi. Ma’lum vaqt o‘tgach, ularda kimyoviy reaksiyaning
kuchi so‘nadi va ishdan chiqqan galvanik element tashlab yuboriladi.
Akkumulyatorda ham galvanik element kabi kimyoviy energiya elektr
energiyaga aylanadi. Lekin akkumulyatorda kimyoviy reaksiyaning kuchi
tugasa ham, u tashlab yuborilmaydi. U boshqa tok manbayi — elektr
tarmog‘idan maxsus asboblar yordamida zaryadlanadi.
Akkumulyatorni zaryadlash uchun u orqali tok o‘tkaziladi. Buning
uchun uning musbat qutbi boshqa tok manbayining musbat qutbiga,
manfiy qutbi esa o‘sha manbaning manfiy qutbiga ulanadi. Akkumulyator
zaryadlangach, undan yana foydalanish mumkin.