Fizika8 Uzb i-bob 1-26. pmd

36-§. Nomustaqil va mustaqil razryadlar

---

102
3. Nomustaqil razryad deb qanday razryadga aytiladi?
4. Kuchlanishning katta qiymatida to‘yingan holatdagi tok kuchi nima sababdan keskin
orta boshlaydi?
5. Mustaqil razryad deb qanday razryadga aytiladi?
6. Anod va katod orasidagi kuchlanish katta bo‘lganda, katoddan elektronlarning ajralib
chiqish sababi nimada?
37-§. ELEKTR RAZRYADNING TURLARI VA
ULARDAN FOYDALANISH
Elektr yoy razryadi
Gaz razryadining bir necha turi mavjud. Gazlardan
elektr toki o‘tganda turli xil razryadlarni vujudga
keltiradi. Razryadlarning turiga qarab ulardan turli
maqsadlarda foydalaniladi.
Razryadning turlaridan biri – elektr yoy razryadi.
Ikkita ko‘mir elektrod olib, ularga 40—50 V kuchlanish beraylik. Ular-
ning uchlarini bir-biriga tekkizib, biroz uzoqlashtiraylik. Bunda elektrod-
lar uchlari orasida ko‘zni qamashtiradigan yarqirash — elektr yoy
razryadi hosil bo‘ladi (127-rasm). Hosil bo‘lgan elektr yoy elektrodlar
orasidagi kuchlanish olinmaguncha davom etadi. Kichikroq yoyda tok kuchi
bir necha amperga yetadi. Katta yoyda kuchlanish 50 V atrofida bo‘lsa ham,
tok kuchi bir necha yuz ampergacha bo‘ladi.
Elektr yoy razryadi juda quvvatli yorug‘lik manbayidir. Bunday elektr
yoylardan projektorlarda, mayoqlarda va boshqa qurilmalarda foyda-
laniladi.
Elektr yoy temperaturasi juda yuqori bo‘lganligidan undan metallarni
eritish va payvandlashda, turli qotishmalar olishda ham qo‘llaniladi.
Yuqori navli po‘lat olishda kuchli elektr yoydan foydalanish qo‘l keladi.
Uchqun razryad
Bir-biridan izolyatsiyalangan ikkita elektrodni yuqori kuchlanish
manbayiga ulaylik. Elektrodlardagi kuchlanish ma’lum katta qiymatga
yetgach, ular orasida chaqnash — uchqun razryad hosil bo‘lganini
ko‘ramiz. Uchqun razryad vaqtida o‘ziga xos charsillash eshitiladi va
ko‘zni qamashtiradigan darajada ravshan yorug‘lik chiqadi.
Yuqori kuchlanishli elektr uzatish tarmoqlarida o‘tkazgich sim metall
tayanchga izolyator orqali bog‘langan bo‘lishiga qaramay, ba’zi hollarda
kuchli elektr razryad sodir bo‘lishi mumkin. Uchqun chiqmasligi uchun
elektr uzatish tarmoqlarida kuchlanish qanchalik yuqori bo‘lsa, tayanch
bilan o‘tkazuvchi sim orasidagi izolyator shunchalik katta bo‘lishi kerak.
127-rasm
A
K