Fizika,2 qism 20

Yadrîning bîg‘lànish enårgiyasi

Ì à z m u n i :  yadrîning bîg‘lànish enårgiyasi; màssà dåfåkti;

sîlishtirmà  bîg‘lànish  enårgiyasi;  såhrli  yadrîlàr;  àtîm  birligi

enårgiyasi.

Yadrîning  bîg‘lànish  enårgiyasi.  Òåkshirishlàrning  ko‘rsàti-

shichà, àtîm yadrîsi ànchà mustàhkàm tuzilishgà egà. Dåmàk,

yadrîdàgi nuklînlàr îràsidà mà’lum bîg‘lànish màvjud. Yadrîni

àlîhidà  nuklînlàrgà  àjràtish  uchun  zàrur  bo‘làdigàn  enårgiya

yadrîning  bîg‘lànish  enårgiyasi  dåyilàdi.  Yadrîning  bîg‘lànish

enårgiyasi  uning  bàrqàrîrligining  o‘lchîvidir.  Enårgiyaning

sàqlànish  qînunigà  ko‘ra,  yadrîni  pàrchàlàsh  uchun  qànchà

enårgiya sàrflànsà, yadrî hîsil bo‘lgàndà hàm shunchà enårgiya

àjràlib chiqàdi.

Õo‘sh, bu enårgiya nimàgà tång và u qàndày vujudgà kålàdi?

Ìàssà  dåfåkti.  Yadrî  màssàsini  màss-spåktrîmåtrlàr  dåb

ataluvchi  àsbîb  yordàmidà  kàttà  àniqlikdà  o‘lchàsh  mumkin.

Bundày o‘lchàshlàrning ko‘rsàtishichà, yadrîning màssàsi uning

tàrkibigà  kiruvchi  nuklînlàr  màssàlàrining  yig‘indisidàn  kichik

ekàn. Bîshqàchà àytgàndà, nuklînlàrdàn yadrî hîsil bo‘lishidà

Dm  = [Z  × m

p

  + (A  - Z )m

n

]  - m

ya

     

        (34.1)

gà tång màssà yetishmîvchiligi vujudgà kålàdi. Bu yerdà m

p

, m

n

,

m

ya

  –  mîs  ràvishdà  prîtînning,  nåytrînning  và  yadrîning

màssàlàri. Ìàssàning yetishmàgàn bu qismi màssà dåfåkti dåyilàdi.

Bizgà  mà’lumki  (19- §  gà  qàràng),  màssàning  hàr  qàndày  Dm

34- §.

---

138

o‘zgàrishigà  enårgiyaning  Dmc

2 

o‘zgàrishi  mîs  kålàdi.  Àynàn

shu  enårgiya  yadrîni  bir  butun  tutib  turàdi  và  bîg‘lànish

enårgiyasigà  tång:

E

bog‘

  =  Dmc

2

  =  [Z  ×  m

p

  +  (A  -  Z )m

n

  -  m

ya

]ñ

2

.    (34.2)

Òàbiiyki,  turli  yadrîlàr  uchun  bîg‘lànish  enårgiyasi  hàm

turlichà.  Ulàrni  taqqoslab,  qàysilàri  bàrqàrîr,  qàysilàri  esà

båqàrîrrîq  ekànligini  qàndày  àniqlàshimiz  mumkin?  Buni

àniqlàshning  yagînà  yo‘li  hàr  bir  nuklîngà  to‘g‘ri  kåluvchi

bîg‘lànish  enårgiyasini  sîlishtirishdir.