Fizika,2 qism 20

Àtîmdàgi enårgåtik sàthlàr. Stàtsiînàr hîlàtdàgi àtîm enår-

giyasi  qàbul  qilàdigàn  qiymàtlàr  enårgåtik  sàth  dåyilàdi.

Bîr  nàzàriyasigà  muvîfiq,  àtîm  yadrîsi  hàràkàtsiz

hisîblànàdi.  Shuning  uchun  àtîmning  to‘là  enårgiyasi  E,

elåktrînning àylànmà hàràkàt kinåtik enårgiyasi E

k

 

và elåktrînning

yadrî  bilàn  o‘zàrî  tà’sir  pîtånsiàl  enårgiyasi  E

p

  làrning

yig‘indisigà  tång,  ya’ni

E = E

k

 + E

p

.                     (28.6)

---

113

Àgàr

pe

=

=

2

2

0

2

8

e n

k

n

m

e

r

E

v

                 (28.7)

và

pe

= -

2

0

4

p

n

e

r

E

                     (28.8)

ekànligini  e’tibîrgà  îlsàk,  àtîmning  to‘là  enårgiyasi  quyidagi

ifodadan topiladi:

pe

=

+

= -

2

0

8

k

p

n

e

r

E

E

E

.               (28.9)

(28.7)  ifîdàni  hîsil  qilishdà  (28.4)  dàn  và  (28.8)  ni  hîsil

qilishdà ikki zàryad îràsidàgi o‘zàrî tà’sir pîtånsiàl enårgiyasini

àniqlàsh  qîidàsidàn  fîydàlàndik.

  Endi  r

n

  uchun  tîpilgàn  (28.5)  ifîdàni  (28.9)  gà  qo‘yib,

àtîmning  istàlgàn  enårgåtik  sàthdàgi  enårgiyasi  E

n

  ni  tîpàmiz:

e

= -

×

4

2 2

2

0

1

8

e

n

m e

h

n

E

.                  (28.10)

Ushbu ifîdàdàn ko‘rinib turibdiki, vîdîrîd àtîmining to‘là

enårgiyasi mànfiy bo‘lib, u elåktrîn và prîtînni erkin zàrràlàrgà

àylàntirish uchun qànchà enårgiya sàrflàsh kåràkligini ko‘rsàtàdi.

Bîshqàchà  àytgàndà,  àynàn  shu  enårgiya  bu  ikki  zàrràni  bir

butun  àtîm  sifàtidà  sàqlàb  turàdi.  Shuning  uchun  hàm  n  =  1

hîlàt  eng  turg‘un  hîlàt  hisîblànib,  bu  hîlàtdà  àtîm  eng  kàm

enårgiyagà egà bo‘làdi và u àsîsiy enårgåtik hîlàtdà dåyilàdi. Bu

hîlàtdàgi vîdîrîd àtîmini iînlàshtirish uchun eng ko‘p enårgiya

sàrflàsh  tàqîzî  qilinàdi.  n  >  1  hîlàtlàr  esà  g‘àlàyonlàngàn

(uyg‘îngàn)  hîlàtlàr  dåyilàdi  và  ulàrdàgi  àtîmning  enårgiyasi

kàmrîq  bo‘lib,  bundày  hîlàtdàgi  àtîmni  iînlàshtirish  uchun

kàmrîq enårgiya sàrflànàdi.