Физика ва электроника асослари

3.3. Elektr tokini hisoblash

Agar t vaqt ichida o‘tkazgichdan q elektr zaryadi miqdori oqib o‘tsa, shu o‘tkazgichdan oqib o‘tayotgan tok quyidagicha topiladi: q
I = .
t
SI birliklar sistemasida tok birligi qilib 1 amper qabul qilingan. O‘tkazgichning ko‘ndalang kesim yuzidan 1 sekundda 1 kulon elektr zaryad miqdori oqib o‘tsa, o‘tkazgichdan oqib o‘tayotgan tok 1 a bo‘ladi, yoki
1 kulon
1 amper = ,
1 sekund 1 kulon = 6,29⋅10¹⁸ elektr zaryadi miqdoriga teng.
O‘tkazgichdan oqib o‘tayotgan tokning qiymatini bilgan holda, shu o‘tkazgichning kesim yuzidan t vaqt ichida oqib o‘tgan elektr zaryadi miqdori – q ni topish mumkin.
q= I⋅t, (5)
bu yerda, q – elektr miqdorining soni, kulon; I – tok, amper; t – vaqt, sekund.
15-misol. Agar lampa toki I=0,6 a ga teng bo‘lsa, elektr lampadan t=0,5 soat davomida qancha elektr zaryadi miqdori oqib o‘tadi?
Yechish. 5-formulaga asosan
q = I⋅t =0,6⋅0,5⋅60⋅60=1080 k.
Katta toklar bilan ishlaganda, ba’zi paytlarda, elektr zaryadi miqdori nisbatan kattaroq o‘lchov birligi – amper⋅soat bilan ifodalanadi. 1 amper⋅soat = 3600 kulon.

3.4. Tok zichligi

Tok zichligi deb, o‘tkazgichning kesim yuzasi birligiga to‘g‘ri keladigan tok birligiga aytiladi va u quyidagicha topiladi:
I
j = , S
bu yerda, j – o‘tkazgichning tok zichligi; I – o‘tkazgichning toki;
S – o‘tkazgichning kesim yuzi.
Agar o‘tkazgichdan oqib o‘tayotgan tok I amperda, o‘tkazgichning kesim yuzi
S kvadrat metrda (m²) berilgan bo‘lsa, tok zichligi j amper/kvadrat metr ( ^a )da
2
m
a
bo‘ladi. U amper/kvadrat santimetrda ( ) yoki amper/kvadrat millimetrda
2
sm
a
( ) ham bo‘lishi mumkin.
2
mm
16-misol. Silindirsimon g‘altakka o‘ralgan simning diametri d=2 mm, undan oqayotgan tok qiymati I=12,56 a. Shu g‘altak simidan oqib o‘tayotgan tok zichligi topilsin?
Yechish: Oldin g‘altak simining kesim yuzi S ni topamiz. Doira yuzasini topish formulasiga asosan
S 3,14 mm².
Endi o‘tkazgichning tok zichligini topamiz:
I 12,56 a
j = = = 4 . S 3,14 mm²