|
Tarixiylik prinsipi — ilmning asosini o‘qitishda uning rivojlanish tarixi, rivojlanishdagi qarama-qarshiliklar va g‘oyalar kurashi. hnr qanday ilmiy yutuqiaming paydo bo‘lishi, turli ilmiy soha I timing rlvojlanishiga olimlarning qo‘shgan hissasiga taalluqli mntcrlallarnl bayon qilishni taqozo etadi. Uni amalga oshirish uchun quyidagi shartlarga e’tiborni qaratish zarur:
ijtiinoiy munosabatlarni bilish orqali ilmda paydo bo‘lgan muammoni tushuntirish;
qandaydir kashfiyot uchun olimning oldiga qo‘yilgan masalalnrni bclgilash;
tarixiy o‘y-fikrlarni, tajribalaming modelini ko‘rsatish;
- olimlar tbydalangan fundamental tajribalar bilan o'quvchilarni tanishtirish, iinkon bo‘lsa ko‘rsatish;
tajribada topilgan hodisani, qonuniyatlami sifat va miqdor Jlhntdim ilodalovchi inaxsus tushunchalami ilmga kirish bosqich- larini ko'rstUib berish va mantiqiy ketma-ketligini tushuntirish;
olimlarning chiqargan xulosalarini o‘ziga xosligini va ularning kcyingi o'zgarishlari bilan o‘quvchilami tanishtirish;
olimlar kashf qilgan yangiliklami amalda qo‘llanishini va ulami insoniyat hayotida hamda jamiyatning rivojlanishida tutgan o‘mini aniq ko‘rsatib berish;
ayrim olimlaming olamni bilishga, insoniyat sivilizatsiyasiga qo‘shgan hissasining mohiyati va mazmunini ishonchli dalillar bilan ko‘rsatib berish, ulami fidoyilik va millatlararo ong-sezimining yuqori darajada ekanligini ko‘rsatish va boshq.
Izchillik prinsipi. Bu prinsip so‘nggi vaqtlargacha ketma- ketlik yoki tizimlilik prinsiplari bilan birgalikda qarab kelingan. Didaktik tadqiqotlaming metodologik jihatlariga e’tibor berish natijasida, izchillik prinsipi alohida didaktik prinsip maqomini oldi. Shunga qaramasdan, hozirgi kunda ushbu prinsipni uzviylik bilan chalkashtiruvchilar ham uchrab turadi, ular ma'nosi bo‘yicha turlichadir.
Izchillik (preemstvennost) - rivojlanish jarayonidagi hodisalar- ning o‘zaro bog‘lanishidir. U inkomi-inkor, miqdor o‘zgarishlarini sifat o‘zgarishlariga o‘tishiga tegishli dialektika qonunlarining alohida namoyon bo'lishi hisoblanadi. Tabiatda, jamiyatda va bilishda har doim namoyon bo‘lishi bilan u obyektiv hamda umumiy ma’noga ega bo‘ladi. Ushbu prinsipning asosiy ma’nosi, har qanday yangi narsa eskining asosida paydo bo'lishini, jamiyatning o‘zgarishiga yarasha eskini butunlay yaroqsiz qilishdan chetga chiqib, yaroqlisi saqlanib qoladi. Shuning uchun, izchillik dialektik o‘zgarishni, rivojlanishning asosiy sharti bo‘lib hisoblanadi.
O‘qitish jarayonida izchillik prinsipi quyidagilar asosida amalga oshiriladi:
bilimlami egallashning dastlabki bosqichida o‘quvchilaming faol ish harakatini uyushtirish orqali bilimni sifatli shakllanishi;
bilimlaming barcha elementlarini va fizik kattaliklaming ta’riflarini o‘qitishning barcha bosqichida esda saqlash hamda kerakli paytda foydalanishni ta’minlash;
bilimlami aniqlashda, mustahkamlashda va kengaytirishda yangi bilan eskining dialektik bog‘lanishiga e’tibor berish;
hodisalaming barcha muhim belgilarini tushunishni, kerakli mazmunini to‘la holda bayon qilishni, ulaming mantiqiy bog‘lanishini mustahkamlashga erishish;
bilimlarni rivojlanish jarayonida paydo bo‘lgan yangi atarna- larning ina’nosini aniq ochishni hamda ulami tizimlashtirishni inuvoi'iq yo‘llarini topish va ulardan keng foydalanish;
bilimlarning mazmunini muntazam ravishda aniqlashtirish, ko'paytirish orqali har qanday sharoitdagi amaliy masala- Inrni ycchishda foydalanishga o‘quvchilami o‘rgatish;
• lurli predmetlardan olingan bilimlarning bogManishini aniq- lash, uatijada o‘quvchilaming ongida damning ilmiy manzarasini shakllantirish.
(iumanizmlilik prinsipi. Gumanizm (lotincha - odamgar- cliilik, insonparvarlik degan ma’noni bildiradi) - insonning tengligi, hnqiqntdiiligi, darning o‘rtasidagi bir-birini hurmat qilish to‘g‘ri- sidagi qanishlar. Gumanli, gumanlikdan yoki odamgarchilikdan ihiqmagan Inson, gumanlikni izlovchi va yoqlovchi odam. Gurna- nitnili (insonning yaratilislii, ta’lim - tarbiyasi, ruhiy madaniyati) Ishhilarmonlik - insonga, jamiyatga, madaniyatga ta’sir qiluvchi tegishli luijjatlar yig‘indisi. Gumanitar ilmlar - tabiiy va texnik ilinlardan l'arqli, ijlimoiy ilmlar majmuasidan iborat.
O'qitish jarayonida gumanlilik prinsipini qo‘llash, har bir Insoniy miiomalani. ularga o'qitish obyekti qatori o‘ziga Mo* dinktly qniNiihl va qi/iqishi bor subyckt sifatida qarashni talab qilmll I hllhli piintlpnl o'qltlshda qo'llash, quyidagi talablami hliobga olhltnl laqo/o qiladi
bilini bcflshning inaqsadini gumanlashtirish - erkin, rivojlan- gnn, odobli, ijodkor, sot.sial jihatdan yetuk insonlami shakllantirish;
bilini berishning mazmunini gumanlashtirish - tabiat, jamiyat va insonning fikrlashi to‘g‘risidagi bilimlarning evolutsiyasini ko’rsatlsh;
innunian insoniyatning ruhiy madaniyatini shakllantirishda olinilar va nnitafakkirlarning gumanli qarashlarini tahlil qilish, tttbtiy ilmlarning mazmunini gumanlashtirish;
o'qitlsh mclodlarini gumanlashtirish - o‘qitish jarayonining nuhyrktl qaiori qnralgan o'quvchilaming bilish faoliyatini tashkil qllhhga gumanli imiomalada bo'lish;
o'quvchilar rivojlainivchi subyekt ekanligini, darning shaxsiy qarashi, qiziqishi, iniilishi borligi, jamiyatning teng huquqli a’zosi ekanligini hisobga olish; o‘qitish va tarbiyalashni insonga bag‘ish- langan texnologiyasini ishlab chiqish va amalda qo‘llash;
- 0‘quvchilaming, o‘qituvchilaming va o‘quv yurtining ish faoliyatini obyektiv baholashning mezonlarini ishlab chiqishga gumanli muomilada bo‘lish.
O‘quvchilaming o‘quv mehnatini unumli uyushtirishda yuqoridagi prinsiplami amalga oshirishda maxsus loyihalardan (L.M.Fridman) foydalaniladi: o‘quvchilaming shaxsiy ijodkorligi, ulami shaxsiy ishini samarali uyushtirish qobiliyatini rivojlantirishni ta’minlash hamda ulaming birgalikdagi harakatlari; o‘qitish jarayoniga qatnashish mas’uliyatini sezish hamda psixologik bosiqlik, kelishuvchanlik va boshq.
Do'stlaringiz bilan baham: |
