Fizika va astronomiya o’qitish metodikasi” yo`nalishi 304-guruh talabasi

Kuch momenti nima?
Kuch momenti – bu jismni biror oʻq atrofida aylantiruvchi kuchning oʻlchovi. Chiziqli kinematikada kuch jismning tezlanishi sababchisi boʻlsa, aylanma harakatda kuch momenti burchak tezlanishning sababchisi hisoblanadi.
Kuch momenti vektor kattalikdir. Kuch momentining yoʻnalishi taʼsir etuvchi kuchning yoʻnalishiga bogʻliq.
Hayotda eshikni ochgan har qanday inson kuch momentiga duch kelgan. Odam eshikni ochayotganda u kuchni eshikning oshigʻidan eng uzoqqa qoʻyadi. Chunki oshiqqa eng yaqin masofadan eshikni ochish uchun koʻp kuch talab etiladi. Garchi ikkala holda ham bir xil ish bajarilsa-da (yaʼni kuchning qiymati ortsa, koʻchish kamayadi), odamlar kamroq kuch qoʻyishni yoxud eshik ushlagichlarining hozirgi joyini afzal biladi.



1-rasm: kuchni eng katta moment bilan ochish.
Kuch momenti dinamik va statik boʻlishi mumkin.
Statik kuch momenti burchak tezlanish hosil qilmaydi. Yopiq eshikka kuch bilan taʼsir etayotgan kishini bunga misol qilib keltirish mumkin, chunki kuch taʼsiriga qaramay, eshik oshiqlariga nisbatan harakatlanmayapti. Oʻzgarmas tezlik bilan harakatlanayotgan velosipedning pedaliga kuch bilan taʼsir etayotgan odam ham bunga misol boʻla oladi, chunki u tezlanish olmayapti.
Poyga musobaqasida harakatlanuvchi mashinaning harakatlanish mexanizmi dinamik kuch momentini hosil qiladi, chunki avtomobil yoʻl boʻylab tezlanish olmoqda va gʻildiraklar burchak tezlanish bilan aylanma harakat qilmoqda.
Kuch momentining qoʻllanishida ishlatiladigan terminlar biroz chalkash boʻlishi mumkin. Muhandislar baʼzan moment yoki aylanma moment terminlaridan kuch momenti oʻrnida foydalanadi. Kuchdan tayanchgacha boʻlgan eng qisqa masofa kuch yelkasi deb ataladi.
Kuch momenti qanday topiladi?
FFF kuch hosil qilgan kuch momenti \tauτtau ning son qiymati quyidagi formula bilan hisoblanadi:
\tau = F \cdot r \sin(\theta)τ=F⋅rsin(θ)tau, equals, F, dot, r, sine, left parenthesis, theta, right parenthesis
bu yerda rrr – kuch yelkasi, \thetaθtheta esa kuch va kuch yelkasi orasidagi burchak. 1-rasmda koʻrsatilgan eshikka kuch yelkaga toʻgʻri burchak (90^\circ∘degrees) ostida taʼsir etmoqda, shu sababli sinus 1 ga teng boʻladi va
\tau = F\cdot rτ=F⋅rtau, equals, F, dot, r.
Kuch momentining yoʻnalishi oʻng qoʻl qoidasi bilan aniqlanadi. Agar oʻng qoʻlimizdagi toʻrt barmogʻimiz oʻq atrofida kuch yoʻnalishini koʻrsatadigan qilib musht qilinsa, 90 gradusga ochilgan bosh barmogʻimiz (2-rasmga qarang) kuch momentining yoʻnalishini koʻrsatadi.




2-rasm: kuch momentining yoʻnalishini oʻng qoʻl qoidasi yordamida topish.