Fizika-texnika

5-rasm. Atom elektr stansiyasining ishlash prinsipi
Bu xil muammolarni hal etishda, yagona nazariyani yaratishdagi asosiy qiyinchilik shundan iboratki, yadrodagi nuklonlar orasidagi o‘zaro ta’sirlashuv kuchlarini bilmaymiz (yadro kuchlari tabiatda eng katta kuch, bu kuchdan katta kuchga ega emasmiz, ta’sirlashuv qisqa masofada R~10^-13 sm, ta’sirlashuv vaqti t=10^-23s bo`lganligi uchun). Ikkinchi tomondan nuklonlar orasidagi ta’sirlashuvni bilganimizda ham ta'sirlashuv qiymatini hisoblash uchun matematik hisoblash imkoniyatiga ega emasmiz, chunki yadro ko‘p nuklonli sistema. Hozirgi zamon EHM ham ularni hisoblash uchun ojizlik qiladi. Shuning uchun hozirgi yaratilayotgan nazariyalar tajriba natijalarini umumlashtirishga asoslangan fenomenologik xususiyatga egadir.
Yadro fizikasi fani hozirgi zamon tezlatkichlari, qayd qiluvchi detektorlar, kameralar, EHMlar, elektron avtomatik qurilmalar yordamida rivojlanib bormoqda.

2. 
   Yadro modellari
   

Ma’lumki, atom yadrosi ikki xil nuklon n va p lardan tashkil topgan murakkab kvanto mexanik sistemadir. Nuklonlarning o‘zaro ta’sir qonunlariga asoslanib, atom yadrosi xususiyatlarini bayon etish, yadro strukturasini aniqlash va har xil sharoitlarda unda sodir bo‘layotgan jarayonlarni taqiq qilish yadro fizikasi bo‘yicha olib borilayotgan ilmiy tadqiqot ishlarining asosiy vazifasini tashkil qiladi. Ikki nuklon orasidagi o'zaro ta’sir etuvchi kuch to‘g‘risida ma’lumot olishning bevosita usuli nuklonni nuklonda sochilishini o‘rganish va ²H ning xususiyatlarini tahlil qilishdan iboratdir. Hisoblashlar uchun ikki nuklon orasida ta’sir etuvchi kuchning kattaligini emas (fazoviy, spin, izospin), koordinatalar funksiyasi potensial energiyasini bilish kerak bo‘ladi. Biroq yadro potensiali Kulon va gravitatsion potensiallariga nisbatan ancha murakkab. Garchi hozircha yadro potensialini analitik ravishda ifodalash mumkin bo`lmasa ham, uning ayrim xususiyatlari haqida yetarlicha ma`umotga egamiz. Yadro potensiali sferik simmetriyaga ega emas. Bunga ²H ning kvadrupol momentga ega bo`lishi misoldir. Yadro potensiali chekli radiusga ega. U 0,5•10<sup>-15</sup> m dan kichik masofalarda chuqurligi bir necha 10 MeV bo`lgan tortishish potensiali potensial o‘ra bilan almashinishi mumkin.