“Fizika” ta’lim yo’nalishi bo’yicha bakalavr darajasini olish uchun Xayrullayev Sardor Shayxiddin o’g’li Qattiq sorbentlarning klassifikasiy va ularning fizik-kimyoviy xossalarini o’rganish mavzusidagi

Gui va Chepmen nazariyasi. Bir biridan bexabar holda 1910-yilda Gui va 1913-yilda Chekmen qo`sh elektrqavat tuzilishi haqida o`zlarining nazariyalarini taklif qildilar. Bu nazariyaga ko`ra qo`sh elektrqavat hosil bo`lishida bir tomondan qarama- qarshi zaryadlarni ikki qavat shaklida yig`ishga intilgan elektrostatik tortishuv kuchi va ikkinchi tomondan, ionlarni suyuqlik ichida tarqatuvchi Broun (issiqlik)harakat kuchi borligi katta ahamiyatga ega. Gui va Chepmen qo`sh elektrqavat tarkibidagi qarshi ionlar qavati diffuz (yoyiq) tuzilishga ega deb faraz qildilar,
Bu nazariya Gelmgols va Perren taklif etgan fikrlardagi bir qancha kanchiliklarni bartaraf qilishga muvaffaq bo`ldi. Gui va Chepmen nazariyasiga muvofiq, qattiq faza sirtidagi elektr qavat o`ziga ekvivalent miqdorda eritmadan qarama-qarshi ishorali zaryadlarni tortib olib, monoion qavat hosil qilishga intiladi, lekin suyuqlik ichidagi issiqlik harakati bu ionlarni eritma hajmiga tarqatib turadi. Shu sababli qattiq fazaga bevosita yaqin joyda qarama-qarshi ionlar konseptrasiyasi eng yuqori qiymatga ega bo’ladi, qattiq fazadan uzoqlashgan sari qarshi ionlar konseptrasiyasi kamaya boradi. Gui va Chepmen nazariyasiga muvofiq, qattiq faza sirtidagi elektr qavat o`ziga ekvivalent miqdorda eritmadan qarama-qarshi ishorali zaryadlarni tortib olib, monoion qavat hosil qilishga intiladi, lekin suyuqlik ichidagi issiqlik harakati bu ionlarni eritma hajmiga tarqatib turadi.
Shu sababli qattiq fazaga bevosita yaqin joyda qarama-qarshi ionlar konseptrasiyasi eng yuqori qiymatga ega bo’ladi, qattiq fazadan uzoqlashgan sari qarshi ionlar konseptrasiyasi kamaya boradi. Eritma bilan qattiq faza chegarasida qattiq fazadagi zaryadlar qavatining elektr maydoni nihoyatda kuchli bo’ladi: qattiq faza sirtdan uzoqlashgan sari bu elektr maydonning kuchi asta –sekin zaiflasha boradi, qo’sh qavatning qarshi ionlari, issiqlik harakati ta’siridan ko’proq yoyila boshlaydi, va, nihoyat ularning konseptrasiyaga tenglashib qoladi. Shu tariqa qattiq faza bilan bog’langan qarshi ionlarning muvozanat holatda turuvchi dinamik diffuz yoyiq qavati vujudga keladi.
Eritma bilan qattiq faza chegarasida qattiq fazadagi zaryadlar qavatining elektr maydoni nihoyatda kuchli bo’ladi: qattiq faza sirtdan uzoqlashgan sari bu elektr maydonning kuchi asta –sekin zaiflasha boradi, qo’sh qavatning qarshi ionlari, issiqlik harakati ta’siridan ko’proq yoyila boshlaydi, va, nihoyat ularning konseptrasiyaga tenglashib qoladi. Shu tariqa qattiq faza bilan bog’langan qarshi ionlarning muvozanat holatda turuvchi dinamik diffuz yoyiq qavati vujudga keladi.
Diffuz qavatning qalinligi ionlarning kinetik energiyalariga bog’liq bo’lib, absolyut nolga yaqin temperaturalarda qarshi ionlarning hammasi qattiq faza sirtiga yaqin joylashadi. Binobarin, absolyut noldan qo’sh elektr qavat yassi kondensator tuzilishiga ega bo’ladi. 3- rasmda Gui va Chepmen nazariyasiga muvofiq qo’sh elektr qavatning tuzilish sxemasi ko’rsatilgan. Sxemadan ko’rinadiki, bu holda

Xulosa
Olingan tajriba natijalar va qilingan nazariy tahlillar asosida quyidagi xulosalarni qilish mumkin.
1. Adsorbsiya va desorbsiya jarayonlarini va adsorbentlarning elektr xossalarini o’rganish maqsadida adabiyotlar bilan qidiruv ishlari olib borildi.
2. CaCl₂ qattiq sorbentining elektr o’tkazuvchanlik koeffisiyentini namlikka bog’liqligini o’lchash maqsadida maxsus qurilma yig’ildi.
3. CaCl₂ qattiq sorbentining elektr o’tkazuvchanlik koeffisiyentini hisoblash formulasi keltirib chiqarildi.
4. CaCl₂ qattiq sorbentining elektr o’tkazuvchanlik koeffisiyentini (æ) ning namlik φ ga bog’liqlik grafigi tuzildi.
5. CaCl₂ qattiq sorbentining nisbiy namlik φ ning ortishi bilan, elektr o’tkazuvchanlik koeffisiyent æ ning ortib borishi ko’rsatildi.

Xotima.

Olingan tajriba natijalar va qilingan nazariy tahlillar asosida quyidagi xulosalarni qilish mumkin.
1. Adsorbsiya va desorbsiya jarayonlarini va adsorbentlarning elektr xossalarini o’rganish maqsadida adabiyotlar bilan qidiruv ishlari olib borildi.
2. CaCl₂ qattiq sorbentining elektr o’tkazuvchanlik koeffisiyentini namlikka bog’liqligini o’lchash maqsadida maxsus qurilma yig’ildi.
3. CaCl₂ qattiq sorbentining elektr o’tkazuvchanlik koeffisiyentini hisoblash formulasi keltirib chiqarildi.
4. CaCl₂ qattiq sorbentining elektr o’tkazuvchanlik koeffisiyentini (æ) ning namlik φ ga bog’liqlik grafigi tuzildi.
5. CaCl₂ qattiq sorbentining nisbiy namlik φ ning ortishi bilan, elektr o’tkazuvchanlik koeffisiyent æ ning ortib borishi ko’rsatildi.