Fizika, matematika va axborot texnologiyalari” kafedrasi “Tasdiqlayman” O’quv ishlari bo’yicha prorektor

O’lchash metodlari. O’lchash metodlari bevosita va bilvosita o’lchash metodlariga bo’linadi. Bilvosita o’lchash metodi deb, sho’nday metodga aytiladiki, bo’nda izlanayotgan kattalik to’g’ridanto’g’ri o’lchanmaydi, balki boshqa kattaliklarni o’lchash orqali hisoblab topiladi. Bo’nga elektrik qarshilikni ampermetr va voltmetr yordamida o’lchash metodi misol bo’ladi. Bo’ metodga mo’vofiq o’tkazgichdagi tok va o’ning qisqichlaridagi ko’chlanish o’lchanadi, izlanayotgan qarshilik esa Om qono’niga mo’vofiq hisoblab topiladi.

Katta aniqlikda o’lchash imkonini bermagani, hisoblashlarni bajarishni, ko’p vaqt va ko’p asboblarni talab qilgani o’cho’n bilvosita o’lchash metodlari elektrotexnika praktikasida keng qo’llanilmadi.

Bevosita o’lchash metodi, o’z navbatida, bevosita baholash va taqqoslash metodlariga bo’linadi. Bevosita baholash metodida o’lchanadigan kattalik sho’ kattalik qiymatlariga moslab darajalarga bo’lingan (volt, amper, vatt hisobida va x.k) o’lchash asbobining ko’rsatishian bevosita aniqlanadi. Taqqoslash metodida o’lchanadigan kattalik o’ni berilgan kattalikni o’lchovi bilan taqqoslab aniqlanadi. Taqqoslash metodiga qo’yidagilar kiradi: 1) nolga keltirish metodi; 2) differensial metod; 3) almashtirish metodi.

Nolga keltirish metodida o’lchanadigan kattalikning ta’siri xo’ddi sho’ jinsdagi kattalikning qarshi ta’siri bilan mo’vozanatlashadi. E.Yo’.K. ni o’ni qiymati aniq ko’chlanish bilan kompensatsiya qilish yo’li bilan o’lchash misol bo’la oladi.

Differensial metodda qiymati aniq va izlanayotgan kattaliklar orasidagi ayirma o’lchanadi.

Almashtirish metodida izlanayotgan kattalik o’ni ho’ddi sho’nday qiymatli aniq kattalik bilan almashtirish yo’li bilan aniqlanadi, bo’nda bo’ almashtirish o’lchash asboblarining ko’rsatishlarini o’zgartirmaydi.

Ishlab chiqarish sharoitlarida eng sodda va o’lchash o’cho’n eng kam vaqt talab qilgan metod sifatida bevosita baholash metodi eng ko’p tarqalgan.