Fizika kursi

21.12 – rasm. 

 

 

 

     21.13 – rasm. 

---

 

369

Atomlarida metastabil holatlari bo‘ladigan moddalarga tarkibida 0,005 % 

xrom (Cr) bo‘lgan yoqut kristalli (Al

2

 R

3

) misol bo‘ladi, ularda alyuminiy 

atomlarining  bir  qismini  metastabil  holatlari  bo‘lgan  xrom  atomlari 

egallagan.  Yoqut  kristalli  yorug‘lik  bilan  yoritilganda  xrom  ionlari 

qo‘zg‘aladi  va  W

1

  sathdan  W

2

  energetik  sathga  mos  keluvchi  holatga 

o‘tadi.  Xromning  energetik  sathlari  21.13-rasmda  tasvirlangan.  Yoqut 

silindr  shaklida  olingan  bo‘lib,  uning  asoslari  nihoyat  darajada 

silliqlangan.  Asoslar  kumush  bilan  shunday  qoplanganki,  chap 

tomonidagisi  (21.12-rasm)  to‘la  qaytaruvchanlik  xususiyatga  ega,  o‘ng 

tomonidagi  esa  qisman  shaffof.  Silindrsimon  yoqut  kristallini 

spiralsimon  cho‘g‘lanma  lampa  o‘rab  olgan.  Bu  lampaning  nurlanishi 

yoqut tarkibidaga xrom ionlarini W

1

 va W

2 

energetik sathlarga ko‘taradi 

(21.13-rasm).  Bu  uyg‘ongan  sathlarning  yashash  davri  ancha  kichik  

(

∼

10

-7

s),  ulardan  W

3

′

  va  W

3

″

  sathlarga  o‘tish  sodir  bo‘ladi.  Bir-biriga  

yaqin  joylashgan  bu  sathlarning  yashash  davomiyligi  anchagina  katta, 

τ≈

5

⋅

10

-3

 s. Bu   metastabil sathlarda xrom ionlari yig‘ila boradi. Natijada 

W

3

′

  va  W

3

″

  sathlardagi  ionlar  soni  W  dagi    ionlar  sonidan  ortib  ketadi. 

Kristall  o‘qi  bo‘ylab  harakatlanayotgan  fotonlar  esa  qaytaruvchi 

asoslardan ko‘p marta qaytadi, bu harakat davomida ko‘p sonli majburiy 

nurlanishlar  vujudga  keladi.  Natijada  fotonlarning  kuchli  oqimi 

kristallning  qisman  shaffof  o‘ng  tomonidagi  asosi  orqali  tashqariga 

chiqadi.  Shundan  so‘ng  manbadan  yana  energiya  olinadi  va  bayon 

etilgan ketma-ketlikda yana jarayonlar qaytariladi.  

 

Lazerlar  yordamida  olingan  nurlar  yuqori  darajada  kogerent, 

dastasi esa nihoyatda ingichka bo‘lganligi uchun ular fan va texnikaning 

turli sohalarida: uzoq masofalardagi radioaloqada, kichik hajmlarda juda 

yuqori  haroratlar  hosil  qilishda,  meditsinada  juda  nozik  xirurgik 

operatsiyalarni bajarishda va hokazolarda keng qo‘llanilmoqda.