Fizika kursi

 

23.2 – rasm. 

Portlovchi 

qurilma 

Qobiq 

Bo‘linuv-

chi modda 

bo‘laklari 

---

 

399

 

U  holda  aktiv  zonadagi  neytronlar  konsentratsiyasi  va 

reaktorning quvvati orta boshlaydi. Kerakli quvvatga erishilganda K ning 

qiymatini  aynan  1  ga  teng  qilib  turish  imkoniyati  bo‘lishi  kerak.  Bu 

holda zanjir reaksiya o‘zgarmas tezlik bilan davom etadi, natijada reaktor 

statsionar rejimda ishlay boshlaydi. 

 

Endi  biz  hozirgi  zamon  energetikasida  keng  foydalanilayotgan 

issiqlik  neytronlar  ta’sirida  ishlaydigan  reaktorlar  bilan  tanishamiz. 

Reaktorning  asosiy  elementi  –  bo‘linuvchi  moddadir.  Zamonaviy 

reaktorlarda  bo‘linuvchi  modda  sifatida 

235

U

izotop  bilan  boyitilgan 

tabiiy  urandan  foydalanamiz.  Issiqlik  neytronlar 

235

U

ni  effektiv 

ravishda  bo‘linishiga  sababchi  bo‘ladi.  Shuning  uchun  bo‘linish 

reaksiyasida  vujudga  kelgan  tez  neytronlarni  sekinlashtirish  yo‘li  bilan 

issiqlik  neytornlarga  aylantiriladi.  Sekinlatkichlar  sifatida  grafit  yoki 

og‘ir suv (D

2

O) dan, ba’zan esa oddiy suv (N

2

O) dan ham foydalaniladi. 

23.3-rasmda  reaktor  aktiv  zonasining  soddalashtirilgan  sxemasi 

sekinlatkich  modda  bilan  to‘ldirilgan.  Sekinlatkich  ichiga  sterjen  yoki 

plastinka  shaklida  bo‘linuvchi  modda  bo‘laklari  joylashtiriladi.  Zanjir 

reaksiya  tezligini  boshqaruvchi  sterjenlar  yordamida  o‘zgartirish 

mumkin.  Bu  sterjenlar  neytronlarni  intensiv  ravishda  yutadigan 

materiallar  (masalan,  bor  yoki  kadmiy)dan  tayyorlanadi.  Boshqaruvchi 

sterjenlarning  ko‘proq  yoki  kamroq  qismini  aktiv  zona  ichiga  kiritish 

yo‘li bilan K ning qiymatini o‘zgartirishga erishiladi.