Fizika kursi


ko‘payish  koeffitsienti  K  ning



Download 2,6 Mb.
Pdf ko'rish
bet252/268
Sana11.01.2022
Hajmi2,6 Mb.
#348187
1   ...   248   249   250   251   252   253   254   255   ...   268
Bog'liq
fizika kursi

ko‘payish  koeffitsienti  K  ning  qiymati  bilan  xarakterlanadi.  Ko‘payish 

koefitsienti  –  biror  avlod  bo‘linishlarida  vujudga  kelgan  neytronlar 

sonini  undan  oldingi  avlod  bo‘linishida  hosil  bo‘lgan  neytronlar  soniga 

nisbatidir.  Agar  K>1  bo‘lsa,  zanjir  reaksiyasi  rivojlanadi.  K<1  da 

reaksiya  so‘nadi.  K=1  bo‘lganda  reaksiya  bir  me’yorda  davom  etadi. 

Zanjir  reaksiyada  uran  yoki  plutoniyning  izotoplaridan  foydalaniladi. 

Masalan, tabiiy uran tarkibida 99, 282 %  

92

U

238

 izotop, 0,7121 %  



92

U

235

 

izotop  va  0,06  % 



92

U

234

  izotop  bor.  Tez  neytronlar  ta’sirida  bu 

izotoplarning  barchasi  bo‘linadi,  sekin  neytronlar  esa  faqat 

92

U

235

 

izotopining bo‘linishiga sabab bo‘la oladi. Energiyasi 1 MeV dan kichik 



neytronlar  U

238

  yadrosi  tomonidan  ham  tutilishi  mumkin  va  U



239

  hosil 


bo‘ladi. Lekin U

239

 izotop 


β

-yemirilish natijasida Nr



239

 ga, u esa Ru

239

 ga 


aylanadi, ya’ni: 

239


94

239


93

239


92

238


92

Р

u

N

р

U

n

U





+



β

β

.   



 

(23.18) 



 

398


 

 

239



Р

u

   ham,  huddi 

235

U

kabi  sekin  neytronlar 

ta’sirida  bo‘linadi.  Demak, 

235


U

yoki 


239

Р

u

 

yadrolaridan  foydalanib,  zanjir  reaksiyani  amalga 



oshirish  mumkin.  Faqat  neytronlarni  reaksiyada 

qatnashmay  aktiv  zonadan  chiqib  ketishini 

kamaytirish  lozim.  Shuning  uchun  aktiv  zona 

hajmini 


kattalashtirib 

borilsa, 

uning 

biror 


qiymatida zanjir reaksiyani amalga oshirish uchun 

yetarli sharoit yaratilgan bo‘ladi. Bunday hajmdagi 

bo‘linuvchi  moddaning  massasini  kritik  massa 

(m



kr

)  deb  ataladi.  Masalan,  sof 

235

U

dan  tashkil 

topgan bo‘linuvchi modda uchun m

kr



9 kg bo‘lishi kerak. 

 

m>m

kr

  shart  bajarilganda  K>1  bo‘lsa,  zanjir  reaksiya 

boshqarilmaydigan  tarzda  amalga  oshishi  atom  bombaning  portlash 

jarayonida  sodir  bo‘ladi.  Atom  bombaning  tuzilishi  sxematik  tarzda 

23.2-rasmda  tasvirlangan.  Unda  bo‘linuvchi  modda  ikki  yoki  ko‘proq 

bo‘laklar  tarzida  tayyorlanadi.  Bu  bo‘lakchalarning  umumiy  massasi 

kritik massasidan katta, lekin har bo‘lakchaning massasi kritik massadan 

kichik. Shuning uchun har bir bo‘lakning o‘zida bo‘linish zanjir reaksiya 

rivojlanmaydi.  Bombaga  joylashtirilgan  oddiy  portlovchi  qurilma 

portlaganda  mazkur  bo‘laklar  qo‘shilib,  zanjir  reaksiyani  amalga 

oshishiga sharoit yaratiladi. Bo‘linish reaksiyasini boshlab berish uchun 

kerak bo‘ladigan birinchi neytronlar esa bo‘linuvchi modda ichida doimo 

«adashib» yurgan bo‘ladi. Masalan, massasi 1 kg bo‘lgan uranda spontan 

bo‘linish tufayli sekundiga taxminan 20 neytron vujudga keladi. Bundan 

tashqari,  kosmik  nurlar  ta’sirida  ham  doimo  turli  zarralar  qatori 

neytronlar  ham  vujudga  kelib  turadi.  Atom  bomba  portlaganda  juda 

qisqa  vaqt  ichida  nihoyatda  katta  energiya  ajralib  chiqqanligi  uchun 

portlash  zonasida  harorat  bir  necha  million  gradusga  yetadi.  Bunday 

issiqlik  ta’sirida  portlash  zonasidagi  modda  bug‘ga  aylanadi.  O‘ta 

qizigan sharsimon gaz tez kengayishi natijasida juda kuchli zarb to‘lqini 

vujudga kelib o‘z yo‘lidagi ob’yektlarni yemiradi va kuydirib tashlaydi. 

 

Boshqariladigan  bo‘linish  zanjir  reaksiyalarini  amalga  oshirish 



uchun  qo‘llaniladigan  qurilmani  yadroviy  reaktor  deb  ataladi.  Bunday 

qurilmalarda neytronlar ko‘payish koeffitsienti K ning 1 dan ozgina katta 

qiymatlarida  zanjir  reaksiyani  boshlash  imkoniyati  mavjud  bo‘lishi 

kerak. 


 


Download 2,6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   248   249   250   251   252   253   254   255   ...   268




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish