т.о
5.7-р а с м
5.8-р а с м
Охирги тенгликнинг ўнг томони ўзгармас катталиклардан иборат
бўлганлигидан қуйидаги хулосага келамиз:
марказий майдондаги
ҳаракатда сайёранинг сектор тезлиги ўзгармайди.
Энди (5.22) ни куйидаги кўринишда ёзамиз:
(5.22) ва унга мукобил (5.23) тенгликлар К е п л е р н и н г и к к и н ч и
к о н у н и н и ифодалайди:
сайёранинг ҳаракати давомида унинг
радиус-вектори тенг вақтлар оралиғида тенг юзалар чизади.
Қеплернинг биринчи қонуни. Сайёраларнинг ҳаракати ясси
ҳаракат бўлганлиги туфайли бундай ҳаракатни баён килишда кутб
координаталари
г ва ср дан фойдаланиш максадга мувофикдир.
5.8-расмда /по ва
пг оркали Куёш ва бирор сайёранинг
I вактдаги
вазияти акс эттирилган; бунда
г — Куёшдан сайёрагача бўлган
масофа (радиус-вектор); ф — кутб бурчаги (унинг катталиги
шартли
равишда санок боши деб ҳисобланган кутб ўки
тоА га нисбатан соат
мили йўналишига тескари йўналишда олинади).
Сайёранинг ўз меҳвари бўйлаб ҳаракат тезлигини бири радиус-
вектор
г йўналишида, иккинчиси унга тик йўналишда бўлган ўзаро
тик иккита ташкил этувчига ажратиш мумкин (5.8-расм);
бунда
дг = ал — Куёшдан сайёрагача бўлган масофанинг ўзгариши
билан, а<р = а<р/ эса ф бурчакнинг ўзгариши билан боғлик тезликлар;
/ ва / мос равишда
V ,
ва
о ф
йўналишдаги
бирлик векторлар
((5.24) ифодада
Су = (и-г— г§ эканлиги эътиборга олинди).
Энди сайёранинг импульс моментини кутб координаталарида
ифодалаймиз. (5.24) ни (5.20) га кўйиб куйидагига эга бўламиз:
(5.23)
V — ил +
о Ф/ = г Г +
г
ф/,
(5.24)
1
= /п[г, у] = т[г,
дг] + т\г, уф];
(5.25)
86
www.ziyouz.com kutubxonasi
г ва
коллинеар (бир хил йўналишдаги) векторлар бўлганлиги
учун охирги тенгликнинг ўнг томонидаги биринчи қўшилувчи ҳад
нолга тенг эканлигини ва (5.24)ни назарда тутсак, сайёранинг
импульс моменти қуйидаги кўринишга келади:
Ь = т\г, уф] =
т [ г , г ф / | = т г с р [ г ,
/];
г ҳамда / векторлар ўзаро тик ва
\7, /| нинг йўналиши £
билан
бир хил бўлиб, сон киймати
г га тенг. Шундай қилиб, сайёранинг
импульс моментининг сақланиш қонуни қутб координвталар тизими-
да қуйидагича ифодаланади:
^ = т г ’ф =
/.0
= сопз(.
(5.26)
(5.24) ни назарда тутиб, сайёранинг кинетик энергиясини қутб
координаталари
оркали
2
. >
ч. э
т у
И / г ,
*~?\2
т г~ , тг~ч>
— = у ( " + 'ф
/ ) 2= — Н---- ^5-27)
кўринишда ёзамиз (бунда ўзаро тик г' ва / векторларнинг скаляр
кўпайтмаси нолга тенг эканлиги эътиборга олинди). Марказий
майдонда ҳаракат қилаётган сайёранинг потенциал энергияси
манфий, чунки мазкур майдонда
жисмга таъсир этувчи кучлар
консерватив кучлардир ((6.25) га қ.):
( т
0
ва т — мос равишда Қуёшнинг ва сайёранинг массаси). Шундай
қилиб, марказий майдонда ҳаракатланаётган сайёранинг тўла
энергиясининг ва импульс моментининг сақланицс қонуни қуйидагича
ифодаланади:
Е0 =
•2 |
т
9 .
*
•
■' + ^ Г(Р — V-
= сопз(,
(5.28)
1о
= гпг2ф = соп
5
(.
(5.29)
Бу тенгламаларда вақт бўйича олинган ҳосилаларни бурчак ф бўйича
олинган ҳосилалар билан
алмаштирамиз. Бунинг учун ф =
= А
0
/т г 2 эканини эътиборга олиб, (5.28)дан қуйидагиларга эга
бўламиз:
(г)2 =
— £-
0
Н-7
Do'stlaringiz bilan baham: